minh”. Nhưng điều đau đớn là tôi biết mặt tôi sẽ chẳng bao giờ phản
ánh được nét đẹp đẽ ấy. Và đáng sợ hơn cả là tôi chỉ thấy nó ngu
xuẩn mà thôi. Có lẽ tôi phải bằng lòng với cái nét thông minh vậy.
Đến mức tôi có thể chịu cho nó ti tiện cũng được, miễn là nó phải
cực kì thông minh.
Dĩ nhiên tôi ghét mọi nhân viên trong sở tôi, từ kẻ trên đến người
dưới, tôi khinh hết thảy, nhưng đồng thời tôi lại sợ họ, tôi tin là thế.
Có lúc tôi lại coi họ ở trên hẳn tôi. Nhưng trạng thái ấy luôn luôn xảy
ra với tôi một cách bất ngờ: lúc thì tôi khinh người, lúc thì tôi lại tôn
họ lên. Một con người đứng đắn và có văn hóa chỉ có thể kiêu căng
với điều kiện tự đòi hỏi ở mình thật nhiều, và đôi khi còn phải tự
khinh mình đến độ thù ghét nữa. Nhưng dù khinh bỉ hay kính
trọng, lúc nào tôi cũng không dám nhìn thẳng vào mắt mọi người
mà chỉ nhìn xuống dưới. Thậm chí nhiều lần tôi đã thử xem mình có
thể chịu được cái nhìn của người này, hay người kia không, nhưng
lần nào tôi cũng là kẻ đầu tiên phải nhìn xuống. Điều này ám ảnh tôi
đến phát điên.
Tôi lại còn một bệnh là sợ mình trông khôi hài, và chính vì lẽ đó
tôi chỉ thích làm nô lệ cho thói quen và thích những gì có quan hệ
đến cuộc sống bề ngoài; tôi sung sướng được đi theo con đường
mòn của đời sống chung, và rất sợ những manh ý lập dị mà tôi nhận
thấy tôi có. Nhưng tôi kháng cự thế nào được bây giờ? Trí thông
minh của tôi là một trí thông minh được nảy nở một cách bệnh hoạn,
mà một con người thông minh của thế kỉ chúng ta cần phải có. Song
những người khác đều là những tên ngu xuẩn và giống nhau như
một bầy cừu. Có khi trong cả sở chỉ có mình tôi lúc nào cũng cảm
thấy mình là một thằng hèn, một đứa nô lệ, và chính bởi thế tôi mới
tưởng tôi là kẻ thông minh.
Nhưng đó không phải chỉ là tưởng tượng, mà thực tế đúng như
vậy: tôi đúng là một thằng hèn, một thằng nô lệ. Tôi nói câu đó mà
không cảm thấy xấu hổ chút nào hết. Bất kì một con người đứng đắn
nào ở thời đại tôi tất phải là một thằng hèn, một thằng nô lệ. Đó là
