Dòng sông Hương là mẹ nuôi, đã trở thành quê hương yêu dấu của cầu
Trường Tiền. Cầu chào đời ở tận bên Tây. Năm 1899 hãng Eiffel mang về
Huế đặt bên cạnh kho đúc tiền nên mang tên là cầu Trường Tiền. Lên năm
tuổi, mới học vỡ lòng đường đi còn lót ván, trận bão năm Thìn 1904 đã xô
ngã bốn nhịp cầu. Vè dân gian ghi lại rằng:
"Nửa đêm bão tới thình lình; cù lăn nổi dậy miếu đình nghinh
ngang..." và cù lăn đã "Xô cầu Trường Tiền ngã bốn, đốn cột cờ gãy ba!"
Trường Tiền là chiếc cầu định mệnh của Huế. Tình yêu chưa bước
song đôi qua cầu là tình yêu chưa "chín". Đến Huế mà chưa đứng trên cầu
là chưa vô tới Huế, chỉ mới "tạt" qua Huế mà thôi. Phải chăng vì thế mà từ
ngày có mặt, tuy nằm yên một cõi, Trường Tiền đã mang những vết hằn
lịch sử sâu nặng nhất của một xứ Huế thăng trầm theo thế sự.
Ngày mới lớn lên ở làng, tôi thường nghe thế hệ đàn anh kể chuyện
"Chiến sĩ qua cầu". Câu chuyện bao giờ cũng bắt đầu bằng cái mốc "Thời
Nhật đảo chánh". Ngày ấy, thực tế lẫn huyền thoại "chống thực dân Tây
xâm lăng" là một khúc anh hùng ca thôi thúc những tấm lòng yêu nước lên
đường kháng chiến. Mùa Đông năm 1946, những người trai quê và thôn nữ
của làng tôi lũ lượt gánh ớt bột, mạt cưa, trấu, rơm rạ, và bùi nhùi để qua
Huế đánh đồn Tây Tòa Khâm. Nghe kể lại là khi xông ớt, trấu, rơm rạ, mấy
ả đầm và Tây con ở trên lầu cay mắt quá khóc bằng tiếng Pháp(!), nghe
thảm thiết như "mèo kêu"(?!). Các chiến sĩ chân đất làng ta không biết vì
động lòng trắc ẩn hay vì không chống nổi với súng đạn thiệt tình của quân
Tây nên đã hè nhau chạy bộ qua cầu Trường Tiền, băng qua đồng, trở về
làng cũ hát tình ca "Ngày nào ta phá tan đồn nó đi, sẽ thấy trên đường trở
về, áo dài đùa trong nắng hè..." Làng tôi có khoảng mười "Chiến Sĩ Qua
Cầu" và tất cả đều có một nỗi niềm chung là đầu hôm khi băng qua sông
Hương, cầu Trường Tiền còn nguyên vẹn, nhưng khi trở lại sau nửa đêm
gần sáng, cây cầu đã gãy đôi? Những người trai quê và gái quê đêm đó đã
khóc khi lội qua sông không ấp ủ nổi một cây cầu. Lịch sử sau này đã ghi
lại rằng, nửa đêm 19/12/1946, dưới sự chỉ huy của trung đoàn trưởng trung
đoàn Trần Cao Vân, ông Hà Vãn Lâu, cầu Trường Tiền đã bị gài mìn đánh
sập để cản bước tiến của quân Tây. Ớt khô của lòng yêu nước sao thắng
