mãnh liệt và hiển hiện ? Sự tập hợp của bẩy mươi bốn loại người khác
nhau, về hết các lãnh vực sanh hoạt và xã hội, khác nhau từ văn hóa đến
ngôn ngữ, từ tâm lý đến khía cạnh nhân chủng, đã là một tình trạng mà
không một lý thuyết hay tổ chức nào có thể hòa đồng nổi, trừ phi tất cả bẩy
mươi bốn loại người đó được hướng dẫn trở về một nguồn gốc chung. Và
nguồn gốc này là lịch sử, các truyền thống lịch sử này đương nhiên đưa dẫn
tới việc phục hồi một thứ cổ ngữ mà trước đây hàng ngàn năm, ông cha của
dân tộc Do-Thái đã xử dụng : đó là tiếng Hébreu. Nhờ việc phục sanh tiếng
Hébreu làm ngôn ngữ văn tự chung, mà các sắc dân của bẩy mươi bốn tập
thể văn hóa xã hội đã cùng sống nổi với nhau thành một quốc gia. Nếu
không nhờ tinh thần lịch sử, cho phép làm sống lại tiếng Hébreu như một
mẫu số chung giữa tất cả những toán người phức tạp nhứt và đầy dị biệt, thì
giờ đây, dân tộc Do-Thái cũng vẫn còn lang thang sống tha phương cầu
thực tại hơn bẩy chục nước trên thế giới.
Nói tóm lại, tinh thần lịch sử của người Do-Thái đã là nhân tố định
đoạt trong việc lập quốc, một việc lập quốc khó khăn vì nó tựu trung là một
bài toán hết sức nan giải : làm sao thực hiện nổi sự đồng nhứt trong việc
tôn trọng những dị biệt, hay đúng hơn, phải làm sao thực hiện được một
tình trạng dị biệt trong một sự thuần nhứt. Bài học kinh nghiệm cần rút ra
trong vấn đề trên là : một khi dân tộc Do-Thái đã thành công được ở một
trạng huống cực kỳ phức tạp và rõ rệt nan giải, thì không có lý gì các dân
tộc khác lại để cho những dị biệt có tánh cách địa phương làm cho tổ quốc
bị chia cắt và nhân dân ly tán, mâu thuẫn và thù nghịch với nhau. Việc phân
chia một quốc gia dân tộc, thành hai ba miền đối kháng với nhau, chỉ là ý
đồ của những con người hành động vì tư lợi và thiên kiến, trái với lịch sử
của dân tộc và tinh thần thống nhứt, hòa hợp của nhân dân. Một khi dân
Do-Thái, nhờ tinh thần lịch sử mà đã khuất phục được những trở ngại lớn
lao gấp ngàn lần sự dị biệt địa phương, thì một dân tộc khác, nếu biết tôn
trọng tinh thần lịch sử của mình, tất cũng sẽ thực hiện được dễ dàng việc
thống nhứt xử sở và hòa giải giữa các dân tộc địa phương với nhau. Lịch sử
của một dân tộc là một, tinh thần đối với tổ quốc và đồng bào là một, vậy
