Chắc là họ đã chết cả rồi. Ánh Sáng Ban Ngày ngồi trên mình ngựa và
ngoái đầu nhìn lại đống đất và miệng hố đen ngòm bên kia hẻm núi vừa
nghĩ như vậy.
Nửa giờ sau, men theo các đỉnh đồi, anh đến một khu đất đã được khai
quang. Ở đây nho được trồng trên mảnh đất không đều nằm ở những nơi độ
dốc cho phép và đất màu mỡ. Ánh Sáng Ban Ngày thấy ngay là công việc
trồng nho ở đây thật gay go, thiên nhiên hoang dã rõ ràng đang lấn áp.
Những bụi cây nhỏ đã mọc lan vào chỗ trước đây đã được khai quang.
Các khu đất trồng nho nhiều chỗ không được tỉa, cỏ mọc tràn lan và bị bỏ
phế. Khắp mọi nơi là những hàng rào cũ kỹ đang cố gắng đứng vững. Con
đường chạy đến một căn trại có các gian nhà phụ to lớn bao quanh thì dừng
hẳn lại. Xa hơn tí nữa, các bụi cây nhỏ bít hẳn lối đi.
Anh gặp một bà cụ đang cào phân bên trong căn nhà kho. Dừng ngựa
ngoài hàng rào, anh cất tiếng chào:
- Chào mẹ. Bộ nhà không có đàn ông làm công việc đó thay mẹ sao?
Bà cụ tựa người trên chiếc cào, đưa tay vấn lại váy áo và nhìn anh một
cách vui vẻ. Ðôi bàn tay cần cũ dãi nắng dầm sương của bà cụ trông như tay
đần ông, chai u và sần sùi. Ðôi chân không đi vớ của cụ xỏ vào đôi giày đàn
ông to nặng.
- Chả có mống đàn ông nào cả, - bà cụ trả lởi - Anh ở đâu mà lên tận
đây? Sao không cột ngựa lại đi và vào đây làm một ly rượu với già nào?
Bước đi một cách vụng về nhưng chắc chắn như một người lao động,
bà cụ dẫn anh vào căn nhà lớn nhất. Ở đây anh thấy một cái máy ép tay và
các dụng cụ nhỏ để làm rượu. Bà cụ giải thích là đường xá vừa xấu vừa quá
xa không tiện chuyển nho đến các nhà mảy rượu ở dưới thung lũng nên họ
phai tự ép rượu lấy. Về sau anh mới biết từ "họ" ở đây ám chỉ bà cụ và con
gái của bà - một goá phụ độ hơn bốn mươi tuổi. Trước kia, lúc đứa cháu trai
chưa phải qua Phi Luật Tân đánh nhau với bọn thổ dân thì đời sống có dễ
dàng hơn.
Ánh Sáng Ban Ngày uống hết một cọc đầy loại rượu Rieshng hảo hạng,
nói chuyện dăm ba phút rồi lại xen thêm cốc thứ hai. Ðúng, họ chỉ kiếm đủ
để khỏi chết đói mà thôi. Chồng bà, cụ và bà cụ đã nhận đất này của chính
