lời tôi, việc của Joshua tiếng vậy còn dễ hơn, vả lại đã ruồng bỏ những tư
bản nhỏ các ông rồi. Mặt trời của các nhà tư bản nhỏ đang lúc lặn. Nó sẽ
không bao giờ mọc lại đâu. Ngay giữ nó đứng nguyên một chỗ, các ông
cũng không đủ sức làm. Các ông đương lâm vào con đường diệt vong, số
phận các ông là phải biến hết khỏi bộ mặt xã hội.
“Đó là nghiêm lệnh của tiến hoá. Đó là lời của Thượng đế. Tổ hợp
mạnh hơn cạnh tranh. Con người cổ sơ ẩn náu trong khe đá. Nó hợp lực
đánh nhau với những thú dữ ăn thịt người. Kẻ thù đó là những con vật cạnh
tranh với nhau, trong khi người cổ sơ là một vật biết hợp quần và chính vì
thế mà nó vươn được lên địa vị chúa tể các loài vật. Và từ đó tới nay con
người đã dựng lên những tổ hợp ngày càng rộng lớn. Đó tức là tổ hợp đối
địch với cạnh tranh; cuộc đấu tranh đó diễn ra từ hàng nghìn thế kỉ nay và
cạnh tranh bao giờ cũng bại. Cho nên những ai gia nhập hàng ngũ của cạnh
tranh cuối cùng nhất định bị tiêu diệt.
- Nhưng chính các tơ-rớt cũng do cạnh tranh đẻ ra, –ông Calvin ngắt
lời.
- Đúng rồi, – Ernest đáp. – Và chính các tơ-rớt đã tiêu diệt cạnh tranh.
Thì ông cũng đã nói rằng chính vì thế cho nên ông không kinh doanh sữa
nữa.
Lần đầu tiên có tiếng cười chạy quanh bàn tiệc và cả ông Calvin cũng
phải hùa theo mọi người để cười chính bản thân ông. Ernest tiếp tục:
- Và bây giờ, vì ta đang nói đến các tơ-rớt, ta hãy nên làm sáng tỏ một
vài điều. Tôi sẽ phát biểu một số ý kiến, và nếu các ông không đồng ý, các
ông cứ việc nói. Nếu các ông im lặng tức là các ông đã đồng ý. Có phải
máy dệt vải nhiều hơn và rẻ hơn khung cửi tay không? – Anh ngừng một
lát, nhưng không ai có ý kiến gì. – Thế thì phá máy dệt đi để trở lại phương
pháp dệt tay vừa thô sơ vừa tốn kém, như vậy có phải là tối vô lý không? –
Mọi người gật đầu đồng ý. – Có đúng cái hình thức tổ hợp gọi tên là tơ-rớt
có hiệu lực lớn hơn và sản xuất rẻ hơn hàng nghìn xí nghiệp nhỏ cạnh tranh
với nhau không? – Vẫn không ai phản đối. – Như vậy tiêu diệt các tổ hợp
tiết kiệm và nhiều hiệu lực ấy đi có là bất hợp lý không?
Một lúc lâu vẫn không ai trả lời. Về sau, ông Kowalt lên tiếng.
