chuyển sang tiếng Anh trước khi mình hiểu được nghĩa. Về sau, khi đã có
cơ sở vững chắc và đã nhạy như một cái máy, người sinh viên đọc, viết và
nghĩ bằng tiếng Pháp, không cần phải nhờ đến tiếng Anh nữa.
Việc cải trang của chúng tôi cũng vậy. Chúng tôi phải tập cho đến khi
đóng trò y như thật; cho đến khi muốn trở lại nguyên hình con người cũ, lại
phải đem hết ý chí tập luyện một cách chăm chú. Cố nhiên, lúc đầu chỉ toàn
là kinh nghiệm mò mẫm. Chúng tôi đang tạo ra một nghệ thuật mới và có
nhiều điều chúng tôi cần khám phá. Nhưng công tác cứ thế đi lên: các vốn
thủ đoạn và mưu mẹo đang được tích luỹ. Cái vốn đó đã trở thành một thứ
sách giáo khoa được chuyền tay từ người này sang người khác, đã trở thành
một bộ môn trong giáo trình của trường huấn luyện cách mạng 1.
Vào hồi này, ba tôi bỗng dưng biến mất. Thư từ của cụ trước vẫn đến
tay tôi đều đặn, nay không đến nữa. Người ta không thấy cụ ở nhà chúng
tôi, tại phố Pell nữa. Các đồng chí chúng tôi tìm cụ khắp nơi. Thông qua cơ
quan mật vụ của chúng tôi, chúng tôi sục sạo tất cả các nhà tù trong nước.
Nhưng cụ đã mất tích hoàn toàn, chừng như lòng đất đã mở ra để nuốt
chửng cụ đi, và cho đến hôm nay, không ai phát hiện ra một dấu vết gì về sự
kết thúc của cụ 2.
Tôi qua sáu tháng trời cô độc trong hầm bí mật, nhưng những tháng đó
tôi không đến nỗi ăn dưng ngồi rồi. Tổ chức của chúng tôi tiến triển rất
mau, và công việc lúc nào cũng chất thành núi chờ chúng tôi giải quyết.
Ernest cùng với các lãnh tụ khác trong tù quyết định những công việc phải
làm, và chúng tôi ở bên ngoài chỉ việc đem chấp hành. Phải tổ chức công
tác tuyên truyền miệng; phải tổ chức hệ thống tình báo có đủ các chi nhánh;
phải lập những cơ quan in bí mật; phải đặt đường xe lửa ngầm nghĩa là hệ
thống liên lạc giữa trăm nghìn những nơi trú ngụ ẩn của chúng tôi; phải lập
những nơi trú ẩn mới ở những vùng cần thiết để cho sợi dây xích mà chúng
tôi giăng trên khắp đất nước không thiếu một mắt nào.
Cho nên, như tôi đã nói, việc không bao giờ hết. Sáu tháng sau, có hai
đồng chí đến, và tôi không còn cô độc nữa. Đó là hai thiếu nữ, hai tâm hồn
dũng cảm, yêu tự do một cách say đắm: chị Lora Peterson, mất tích năm
1922 và chị Kate Bierce về sau lấy đồng chí Du Bois, và hiện nay vẫn cùng
