chưa kịp sắp xếp lại để trình bày. Chính giáo sư cũng đã nói đến tất cả mọi
yếu tố của vấn đè. Vậy mà, hình như chính giáo sư cũng đã bỏ qua yếu tố
sinh vật học, một yếu tố quan trọng nhất mà từ đó mọi hình thức nghệ thuật,
mọi hành động và thành tựu của con người được tạo thành.”
Ruth ngạc nhiên khi nghe thấy Martin không bị đánh quỵ ngay và nàng
cho rằng cái cung cách giáo sư Caldwell trả lời gã, chỉ là thái độ khoan thứ
của ông ta đối với sự bồng bột sôi nổi của tuổi trẻ. Ông ngồi yêu lặng một
phút, tay mân mê chiếc dây đồng hồ. Sau cùng, ông nói:
“Trước đây, đã có lần tôi cũng bị phê phán tương tự như vậy. Chính
Joseph Le Conte
[83]
, một con người vĩ đại, một nhà khoa học và tiến hoá
luận đã phê phán tôi. Nhưng ông ấy chết rồi, và tôi đinh ninh rằng không ai
thấy được chỗ yếu của tôi. Bây giờ đến lượt ông phát hiện và vạch ra. Dù
sao, nghiêm túc mà nói, và đây là sự thú nhận, tôi nghĩ rằng trong cách lập
luận của ông có một cái gì đúng, rất đúng, thực tế. Tôi cổ điển quá, chưa
nắm được cách diễn giải của ngành khoa học và tôi chỉ còn biết trách những
sự thiếu sót trong vốn học vấn của tôi, và cái tính lười biếng cố hữu nó ngăn
không cho tôi đi sâu vào vấn đề như đáng lẽ ra tôi đã phải làm. Không biết
ông có tin được rằng tôi chưa hề bao giờ bước chân vào một phòng thí
nghiệm vật lý hoá học không? Thế mà đó là sự thực. Ông Le Conte đã nói
đúng, cả ông nữa, ông Eden ạ, dù sao, ông cũng nói đúng, đến mức độ nào
đó.”
Ruth kiếm cớ đưa Martin đi với nàng ra một chỗ khác. Nàng khẽ nói
với gã:
“Anh không nên cứ giữ giáo sư Caldwell nói chuyện với một mình anh
như vậy. Còn có nhiều người khác cũng muốn nói chuyện với giáo sư chứ!”
“Ừ, anh có khuyết điểm thật.” Martin ngập ngừng nhận lỗi. “Nhưng vì
anh đã buộc được cho ông ta thổ lộ một chút; và nói chuyện với ông ta thật
là lý thú, nên anh cũng chẳng nghĩ ra nữa. Em biết không, ông ta quả thật là
một người tài giỏi, học rộng biết nhiều, chưa bao giờ anh được nói chuyện
với một người như thế. Anh sẽ nói cho em nghe một điều khác nữa. Trước
kia, anh vẫn cứ nghĩ rằng tất cả những người đã học trường đại học hay là
có địa vị cao trong xã hội đều thông minh và xuất chúng như ông ấy cả.”
“Ông ấy là ngoại lệ,” nàng trả lời.
