mắt. Không thể nào như vậy được, nhất là lại ở xóm lao động khu nam phố
Chợ. Sách vở sống động trong những con người này. Họ nói say sưa, đầy
nhiệt tình. Chất kích thích tri thức làm cho họ sôi lên y như gã đã từng trông
thấy men rượu và sự giận dữ làm cho những người khác sôi lên. Những
điều gã nghe thấy không còn là triết học của những từ khô khan in trên giấy
do một loại á – thánh – nửa thần thoại như Kant và Spencer viết nữa. Đó là
triết học sống có màu, độ nóng ấm hiện thân trong hai con người này cho
đến khi chính những nét đặc trưng của nó hoạt động sôi nổi. Đôi lúc những
người khác cũng xen vào, và mọi người đều theo dõi cuộc tranh luận với
những điếu thuốc lá vẫn cháy đều trong tay, và những bộ mặt chăm chú
căng thẳng.
Chủ nghĩa duy tâm chưa bao giờ lôi cuốn được Martin, nhưng bây giờ
được bàn tay của Norton làm cho sống động, nó quả là một phát hiện mới
đối với gã. Tính chất hợp lý logic của nó đã thức tỉnh lý tính của gã, cái này
hình như Kreis và Hamilton đã bỏ qua. Họ giễu Norton siêu hình, và Norton
cũng giễu lại họ là những nhà siêu hình. Hai từ “hiện tượng” và “thể chất”
cứ bị trao qua đổi lại nhiều lần. Họ công kích Norton có ý định giải thích ý
thức bằng ý thức. Anh ta công kích họ là chỉ biết chơi chữ, suy luận từ lời
nói đến lý luận chứ không từ sự việc đi tới lý luận. Về điểm này, họ rất kinh
ngạc. Nguyên tắc cơ bản trong phương pháp biện luận của họ là xuất phát
từ những sự việc và đặt tên cho những sự việc ấy.
Khi Norton đi vào những chỗ mắc mớ khó hiểu của Kant, thì Kreis
nhắc anh rằng tất cả những trường phái triết học tầm thường của Đức khi
chết đều đi tới Oxford. Một lát sau, Norton nhắc họ về “luật Tằn Tiện” của
Hamilton
[112]
, họ lập tức thừa nhận rằng họ đã áp dụng luật ấy trong tất cả
mọi quá trình lập luận của họ. Và Martin ngồi ôm chặt lấy đầu gối, rất thú
vị. Nhưng Norton cũng không phải là một đệ tử của Spencer, và anh ta cũng
không tán thành quan điểm triết học của Martin, cũng đả Martin chẳng kém
gì đả hai đối thủ của anh.
“Cậu biết đấy, chưa ai trả lời được Berkeley.
[113]
” Anh ta vừa nói vừa
nhìn thẳng vào Martin. “Herbert Spencer là người tới gần nhất, nhưng chưa
phải là gần lắm đâu. Những tín đồ trung thành nhất của Spencer cũng sẽ
không đi xa hơn được. Hôm nọ tớ đã đọc một bài tiểu luận của Saleeby
[114]
;
