khoa học xây kho dự trữ lương thực và làm hệ thống thoát nước cho các
thành phố. Họ nặn ra thần thánh theo hình thù của họ và bằng những ý
muốn riêng của họ, trong khi các nhà khoa học kiến thiết đường xá, cầu
cống. Họ tả trái đất là trung tâm vũ trụ, trong khi các nhà khoa học khám
phá ra châu Mỹ và quan sát không gian để tìm ra những tinh tú và những
quy luật về các tinh tú. Nói tóm tắt một câu thì các nhà siêu hình học không
làm gì, không làm được một tí gì cho nhân loại. Họ đã phải lùi dần từng
bước trước những tiến bộ của khoa học. Nhưng hễ khoa học tìm ra được
điều gì mới mẻ làm cho cách giải thích chủ quan của họ về sự vật bị lật đổ
thì lập tức họ lại lập ra những thuyết chủ quan khác bao gồm cả những cách
giải thích những điều mới mẻ nhất khoa học đã tìm ra. Và chắc hẳn họ còn
làm như thế không biết đến bao giờ. Thưa các ngài, nhà siêu hình học là
một tay phù thủy. Giữa các ngài với người Eskimo nặn ra một đấng Thượng
để mặc lông thú và ăn mỡ cá voi, nếu có cách nhau thì cũng chỉ cách nhau
mấy nghìn năm xét nghiệm các sự kiện mà thôi.
Thế mà tư tưởng của Aristotle vẫn chế ngự châu Âu suốt mười hai thế
kỷ đấy, – bác sĩ Ballingford phát biểu trịnh trọng. – Và Aristotle là một nhà
siêu hình học.
Bác sĩ Ballingford nhìn quanh bàn. Nhiều người gật đầu hoặc mỉm cười
hưởng ứng.
- Ngài nêu cái đó làm ví dụ thì thật dở hết chỗ nói, – Ernest đáp. – Ngài
vừa viện ra một thời kỳ hết sức đen tối trong lịch sử nhân loại. Trong thực
tế chúng ta gọi thời đó là Thời đại ngu dân. Một thời kỳ mà khoa học bị
siêu hình học cưỡng hiếp, vật lý học trở thành khoa tìm đá điểm kim, hoá
học trở thành khoa luyện kim đan và thiên văn học trở thành chiêm tinh
học. Đáng buồn thay, sự thống trị của tư tưởng Aristotle!
Bác sĩ Ballingford bực lắm, nhưng ông lại tươi cười ngay. Ông bảo:
- Ngay cho chúng ta thừa nhận bức tranh khủng khiếp ông vừa vẽ đi
nữa, ông cũng đã phải thú thật rằng siêu hình học rất có hiệu quả, vì nó đã
dắt loài người ra khỏi thời kỳ tối tăm đó để bước vào ánh sáng của những
thế kỉ sau.
- Sao? – Bác sĩ Hammerfield kêu lên. – Chẳng phải tư tưởng con người
đã đưa đến những cuộc du hành thám hiểm là gì?
