màn hù dọa mang tính nghi thức giữa các nhóm cổ động viên bóng đá
thù địch say mèm vốn dễ dẫn tới ẩu đả. Đôi khi tôi nghĩ rằng chính
những cổ động viên đó cũng được lập trình sẵn từ trong gien rồi,
nhưng khi chạm trán một nhóm như thế, tôi mới khám phá ra cách
sử dụng ngôn ngữ sẽ tạo điều kiện cho sự linh động trong việc dàn
xếp (công cụ then chốt để giải quyết các thế lưỡng nan xã hội), từ
đó giúp tôi tạo ra một kết quả phi bạo lực.
Lần đó, tôi cùng một người bạn là nhà vật lý học đang ngồi trên
một chuyến tàu và đón một đoàn cổ động viên bóng đá đông nghịt
và say khướt tại một ga nọ – đội bóng của họ vừa thua một trận đấu
quan trọng, thế là họ tìm cớ sinh sự. Chúng tôi chạm trán với họ
đúng lúc anh bạn của tôi đang kể tôi nghe về một thí nghiệm và giơ
hai ngón tay lên phía ánh sáng, nhưng lại vô tình giơ hai ngón ấy
ngay trước mặt một trong những gã say to tiếng nhất. Nếu nói
rằng gã say đó rất bực khi thấy động tác trên – ở Úc, cử chỉ này
mang ý nghĩa rất khiếm nhã – là tôi vẫn còn nói nhẹ. Tôi vội vàng
phân bua rằng đó chỉ là một thí nghiệm khoa học; và khi anh chàng
kia hơi tỏ ra thích thú, tôi liền nhân cơ hội chỉ cho anh ta thấy một
dải tối xuất hiện giữa hai ngón tay đặt sát nhau, rồi khen ngợi anh
ta vì đã thấy hiệu ứng ấy nhanh đến thế khi anh ta làm thử. Anh
chàng tự hào khoe phát hiện này với bạn bè của mình; khi chúng tôi
rời tàu, sân ga bỗng chật ních những gã say rượu mê mệt giơ hai ngón
tay về phía ánh sáng.
Nếu không có ngôn ngữ, thì chúng tôi hẳn đã gặp rắc rối to.
Nhờ ngôn ngữ mà tôi có thể giải thích ý nghĩa của một cử chỉ bị hiểu
nhầm. Sự linh hoạt của ngôn ngữ cũng cho phép tôi đưa ra lợi ích
tốt hơn cho gã say cùng đi tàu với chúng tôi thay vì sự thỏa mãn khi
được đánh người bạn của tôi – lợi ích đó chính là sự tán thưởng anh ta
nhận được từ bạn bè của mình khi kể họ nghe điều mình vừa khám
phá được.
