Mỹ giàu có mà ở cả các quốc gia khác như Indonesia, khi tổng số
tiền phải chia là 100 đô-la và lời đề nghị lấy 30 đô-la hoặc thấp
hơn thường xuyên bị từ chối, dù con số này tương đương với hai
tuần lương của họ!
Từ góc nhìn thuần lý trí, hành vi này hoàn toàn không thể ngờ
tới. Chuyện gì đang diễn ra vậy? Có một manh mối đến từ các
nghiên cứu khoa học được tiến hành ở Đại học Princeton và Đại học
Pittsburgh. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng phương pháp chụp cộng
hưởng từ chức năng để xem điều gì xảy ra trong não bộ của người
tham gia khi họ chấp nhận hoặc từ chối lời đề nghị. Họ nhận thấy
vùng não có tên gọi “thùy đảo trước hai bên” hoạt động rất tích cực
khi đối tượng trải qua những cảm xúc tiêu cực như tức giận hay căm
ghét, đồng thời cũng hoạt động tích cực khi nhận được một lời đề
nghị ít tiền trong Trò chơi tối hậu thư. Ngược lại, một vùng não gọi
là “vỏ não trước ổ mắt” (hay DLPFC – dorsolateral prefrontal
cortex) – vốn hay tham gia vào quá trình ra quyết định có ý thức –
lại trở nên rất kích động khi một lời đề nghị cao được đưa ra.
Lý thuyết gia trò chơi Martin Nowak đã quan sát hành vi của
người chơi trong Trò chơi tối hậu thư từ góc độ phi lý trí và bảo
rằng trò chơi này đang “dần bắt kịp Thế lưỡng nan của người tù
để trở thành hành vi có vẻ ngoài phi lý trí điển hình”. Tuy nhiên, các
cuộc phỏng vấn với những người từ chối đề nghị thấp đã cho
thấy rằng họ làm thế là có lý do – để trừng phạt kẻ đã đưa ra đề
nghị thấp đó. Các nhà nghiên cứu hoạt động não bộ trong trò chơi
này lý giải rằng: “Các khu vực thùy đảo trước và DLPFC đại diện cho
hai yêu cầu song song dành cho nhiệm vụ trong Trò chơi tối hậu
thư, tức mục tiêu mang tính cảm xúc (chống lại sự bất công) và mục
tiêu mang tính nhận thức (thu thập tiền)”, rồi kết luận một cách
sáng suốt rằng: “Các hình mẫu ra quyết định không thể bỏ qua vai
trò của yếu tố cảm xúc, bởi nó là một phần thiết yếu và năng
