hợp tác, cách tốt nhất là phải đe dọa trừng phạt những kẻ không
hợp tác. Nếu cháu muốn người khác tuân phục mình và muốn
người khác tuân theo những quy tắc của mình, cách tốt nhất vẫn là
phải đe dọa trừng phạt”.
Cả hai phương án này đều phát triển trong tự nhiên với tư cách là
phương tiện giành lấy và duy trì sự hợp tác trong những tình huống
bao gồm các tương tác lặp lại giữa mỗi cá thể động vật. Chẳng hạn,
loài chim chìa vôi cổ nâu sử dụng các chiến thuật trừng phạt của Bà
Làm sao chịu vậy để tự vệ. “Nếu không nuôi con tao thì trứng của
mày sẽ lãnh đủ” là thông điệp đe dọa mà chúng gửi tới loài chim chích
sống ở các đầm lầy quanh khu vực sông Cache ở nam Illinois. Khi
một con chim chích đẻ trứng, một con chim chìa vôi sẽ tới đẻ trứng
ngay bên cạnh. Nếu con chim chích nuôi tất cả chỗ chim con đó,
bao gồm cả con của chim chìa vôi, thì mọi chuyện đều ổn thỏa.
Nhưng nếu con chim chích từ chối nhận nuôi con của chim chìa
vôi, thì chim chìa vôi sẽ trả đũa bằng cách quay lại tổ của chim chích
để ăn hoặc phá những quả trứng của chim chích.
Ngược lại, chuột lại sử dụng chiến lược “Đừng làm cho người khác
điều gì mà con không muốn họ làm cho con” của Bà Muốn người
làm sao thì ta làm vậy – và chiến lược này đã phát huy hiệu quả.
Khi những con chuột trong một cái lồng kéo đòn bẩy để thả thức ăn
xuống cho một con chuột ở lồng bên cạnh, thì con chuột nhận được
thức ăn cũng sẽ kéo đòn bẩy để thả thức ăn cho con chuột kia ăn. Nói
cách khác, chuột bị tác động bởi lòng tốt của chuột lạ khiến bản
thân nó cũng có hành động tốt, như vậy toàn bộ đàn chuột bị nhốt
trong lồng cuối cùng đều trở nên vị tha hơn.
Các lý thuyết gia trò chơi gọi hành vi này là “lòng vị tha có qua có
lại” và chuột không phải là loài duy nhất biết sử dụng chúng. Loài
dơi quỷ sẽ cho những con dơi chưa kiếm được mồi cùng uống máu
và những con được nhận ân huệ đó sẽ nhớ và trả lại ơn sau. Loài vượn
