gái ba tuổi của hắn ở một nhà ga ở Úc và trốn sang Mỹ. Sự phản
đối rộng rãi của cộng đồng đã khiến hắn sớm bị phát hiện do
người ta đăng ảnh hắn, sau đó, hắn bị bắt khi định gia nhập vào
cộng đồng người Hoa ở Atlanta, Georgia. Hẳn Bà Làm sao chịu vậy
cũng tán thành việc các công dân ở bang này cởi quần người đàn ông
đó, rồi dùng nó trói chân hắn lại tới khi cảnh sát đến.
Sự kiện này là một ví dụ cực đoan của hình thức trừng phạt của
bên thứ ba, tức là sự trừng phạt được thực hiện bởi những người
không có liên quan tới hành vi sai trái ban đầu mà chỉ không tán
thành hành vi đó về mặt lý thuyết. Loại hình phạt này là một trong
những động lực chính để thực thi các thông lệ xã hội; đây là cách thể
hiện sự không tán thành không chỉ đại diện cho bản thân chúng ta mà
còn đại diện cho cả xã hội nữa. Khi quay lại nhìn vào người nào đó
đang ngồi trong rạp chiếu phim mà lại bô bô nói, chúng ta không
làm thế vì mình mà còn nhân danh tất cả mọi người trong rạp
chiếu phim. Tôi từng gặp một việc như thế ở Thụy Sĩ. Hôm đó tôi
nhìn thấy một người khách du lịch thả một vỏ bao kẹo xuống đường
và một người dân sở tại nhặt lên, chạy đuổi theo người khách du lịch
để trả lại cái vỏ kẹo đó và chỉ cho cô ta thấy một thùng rác gần đó.
Khuôn mặt người khách du lịch đỏ bừng lên, và đó là dấu hiệu đủ để
cho thấy hiệu quả của hành động trên.
Hình phạt của bên thứ ba kích thích tâm lý cá nhân của chúng ta
để chúng ta phải duy trì các thông lệ xã hội trong một cộng đồng
bằng cách thể hiện sự giận dữ khi có người đi chệch khỏi thông lệ đó.
Các thí nghiệm cục bộ đã chỉ ra rằng chúng ta sẵn sàng thực hiện
những sự trừng phạt như vậy ngay cả khi điều đó khiến chúng ta
thiệt thòi. Chẳng hạn, một người ngoài cuộc nhìn hai người khác đang
ở
trong tình huống Thế lưỡng nan của người tù sẽ sẵn sàng bỏ tiền
túi của mình ra để có được cái hân hoan của việc trừng phạt kẻ đã
phản bội lại cam kết hợp tác. Tuy nhiên, nếu cả hai bên cùng gian
