làm cho anh bị xé nát. Những đống tro tàn đã tan biến đi theo chiều gió.
Những phản xạ bị tê liệt nay đã bắt đầu sống lại. Tâm lý khuyển nho đã
biến thành sức mạnh. Tất cả đều tốt lành.
Đi quá Caen, anh trông thấy những đoàn ngựa. Những đoàn ngựa dài
dằng dặc đi trong đêm, mà ánh trăng mờ biến thành những bóng ma. Rồi
những đoàn người xếp hàng tư, mang những cái bị, những cái hộp bằng bìa,
những gói đồ. Cuộc động viên đã bắt đầu.
Họ đi rất lặng lẽ. Không có ai hò hát. Thảng hoặc chỉ có vài người to nhỏ
với nhau. Họ lặng lẽ bước trong đêm. Một cuộc diễu hành của những bóng
đen đi men theo vệ đường bên phải để dành lối cho xe cộ.
Ravic tiếp tục lái xe đi. Ngựa - Anh thầm nghĩ. Những đoàn ngựa cũng
như năm 1914. Không có xe tăng, chỉ có ngựa.
Anh dừng xe ở một trạm xăng, cho bơm đầy thùng chứa. Lác đác trong
làng hãy còn mấy khung cửa sổ có ánh đèn, nhưng xung quanh im phăng
phắc. Một đoàn người ngựa kéo đi trên con đường cái xuyên qua làng. Dân
làng đứng nhìn không một tiếng hoan hô.
- Mai tôi đi thôi. - Ông chủ trạm xăng nói.
Ông ta có một khuôn mặt màu nâu, nét gãy gọn, một khuôn mặt nông
dân.
- Cha tôi chết trận trong cuộc chiến tranh trước. Ông tôi chết trận năm
1870. Ngay mai tôi sẽ đi khỏi đây. Trước sau cũng vẫn chỉ có thế. Đánh đi
đánh lại đã gần hai trăm năm nay rồi, mà vẫn cứ phải đánh nhau nữa.
Ông ta đưa mắt nhìn lần lượt cái cột bơm xăng han rỉ, ngôi nhà nhỏ bên
cạnh, rồi lại nhìn bà vợ đang im lặng đứng bên ông.
- Thưa ông hết hai mươi tám quan ba mươi xu ạ.
