KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 157

mà không gặp sự chống đối. Khi mà nền móng cơ cấu nầy được duy trì một
cách cẩn trọng và được củng cố thêm, người An Nam sẽ chấp nhận nhanh
chóng khi nhìn thấy phía trên có những chức quyền hành chánh âu châu vô
vị lợi thay thế vào chỗ của các hạng quan lại tham lam đầu cơ của triều
đình trong thời gian họ nắm giữ chức vụ và bởi vì họ vốn là hạng hủ lậu
chậm tiến gánh nặng của đất nước cho nên những hạng quan lại nầy sẽ làm
khô cạn những nguồn tài nguyên phong phú của dân chúng.
Cùng một lúc với những mối ràng buộc từ trong lòng đất nước, những
nghĩa vụ và những mối liên hệ mà người dân An Nam không còn có thể
nghĩ rằng nếu cắt đứt vẫn không có gì gọi là nguy hiểm, thì sự kiện nền
thương mại từ các nước âu châu đến đây mở và khai thông gắp trăm lần tài
sản sẵn có sẽ làm rơi rụng những thành kiến còn xót lại trong dân chúng,
những thành kiến mà chỉ có những kết quả vật chất mới có thể thuyết phục
được họ. Những công trình đã được thực hiện, những phương tiện liên lạc
thông tin được thiết lập, những biện pháp dùng để cải thiện vệ sinh công
cộng, sẽ tạo cho họ có được một cái nhìn về cá tính thật sự của họ và đối
với họ những điều thực hiện đó là đáng cảm phục và biết ơn.
Tôi đã chứng tỏ cho thấy rằng công tác phát triển xã hội phải được kèm
theo cùng một lúc với sự phục hồi đạo lý và do đó ảnh hưởng đạo giáo
cũng sẽ rất hiệu quả. Tôi lặp lại ở đây rằng lý luận không thể thâm nhập
vào đầu óc của người An Nam. Với họ, đạo gia tô không phải là ánh sáng
mà chỉ là tình cảm; tính cách siêu nhiên, tầm vóc lớn rộng, cũng như các
bổn phận của gia tô giáo áp đặt ra không được họ tiếp nhận. Tôn giáo nầy
chỉ có thể nhập vào họ theo khía cạnh cảm kích, lôi cuốn họ bằng những
điều hứa hẹn và những niềm hy vọng thần bí, quyến rũ họ bằng cách mang
tới sự an ủi cho những thành phần bị thua thiệt sống trong nền văn minh
châu Á, bằng ý niệm phước thiện trên bất cứ điều gì mà tôn giáo nầy mang
đến cho họ như là một liều thuốc chữa trị bá chứng phát xuất từ những sự
thống khổ của họ. Người An Nam có một số tín ngưỡng ôn hòa và sầu
muộn, như đạo tôn trọng và kính thờ ông bà, tổ tiên mà đạo gia tô đầy thi vị
và cao trọng có thể nắm lấy như là một khởi điểm để tiếp cận và chuyển
tiếp một cách dễ dàng nhằm lôi kéo họ về phía gia tô giáo và đặt họ dưới