KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 186

tin tưởng vào lời hứa và sự che chở của người Pháp, họ sẽ ra sao khi bị trả
về cho những chủ nhân cũ của họ. Với những việc đã làm của mình liệu
rằng số dân chúng này có thể tránh khỏi một sự trừng phạt nào khác khủng
khiếp hơn là hình phạt phân thây xẻ thịt hay không? Người ta có thể hình
dung được hay không những cuộc trả thủ sẽ áp dụng không riêng gì cho các
xã trưởng, lính mã tà (Ghi chú: Mã tà hay cảnh vệ do người Pháp tuyển và
huấn luyện), những nhân công bản xứ làm việc cho chúng ta mà cũng áp
dụng luôn cho tất cả số dân cư trong các làng mạc bị nghi ngờ là đầu phục
chúng ta một cách dễ dàng hoặc tỏ ra quá trung thành với người Pháp?
Chúng ta tự động trao cho họ sự bảo đảm hão huyền trong bản hòa ước hay
sao?
Ngoài sự đối đầu với những hăm dọa, những sự khiêu khích nặng nề,
những hành động ám sát gây ra cho những ai muốn mang hàng hóa vào Sài
Gòn thì còn có thêm cả một đoàn ngũ gớm ghiếc những kẻ phản kháng, trả
thù cá nhân, thanh toán chính trị cùng với các hành vi tịch thu tài sản, cảnh
huống khốn cùng và nỗi kinh hoàng khó tả kèm theo. Xứ nầy đã từng chịu
khổ đau cùng cực nay được chúng ta lại sẽ giao cho họ một tình trạng vô
vọng tồi tệ đến mức mà người An Nam phải thốt lên rằng thà chết còn hơn;
chúng ta sẽ gây ra cho xứ nầy một vết thương không bao giờ có thể chữa
lành được. - Và cớ sự xảy ra như vậy chỉ vì xứ nầy đà mù quáng tin tưởng
vào một lời hứa hẹn của nước Pháp!
Người ta sẽ thấy thế nào khi dòng máu đào nầy tuông rơi lên đầu của chúng
ta? Đợi cho đến khi đó thì sẽ tìm một viên thống đốc người Pháp trơ lì để
trợ giúp cho những cảnh hành quyết đó hay sao?
Phần tôi thì lại không nghĩ như vậy.
Sẽ đến lúc mà sự phẫn nộ sẽ đầy tràn và phá vỡ mọi bờ ngăn chận do các
nhà ngoại giao khôn ngoan đã dựng lên.
Người ta sẽ nhận biết được vị thế phụ thuộc, con đường cụt không lối thoát
ở tại nơi mà người ta sẽ được đặt vào và rồi người ta sẽ đòi lấy lại hết
những gì mà người ta đã nhân nhượng. Nhưng lúc đó thì đã quá trễ: cái lỗi
di tản là một trong những trong những lỗi lầm không có cái gì đền bù. Dân
chúng một lần bị lừa gạt tàn nhẫn sẽ không còn để cho mình bị lừa gạt như