KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 206

giết cùng với 9 binh thuộc quyền; 11 binh sĩ sống sót rút lui vào thành đồn
Tây Ninh trong khi một sĩ quan Pháp là đại úy Pinaud mang một tiểu đội 20
binh lính cố gắng ngăn chận nhóm nổi dậy nhưng không cự địch nổi với số
đông nên phải rút lui vào thành đồn cố thủ và đánh điện khẩn cấp về Sài
Gòn xin cứu viện.
Đường dây điện thoại liên lạc bị nhóm nổi dậy cắt đứt vào buổi chiều hôm
đó.
Một tàu quân tăng viện do trung tá Marchaise từ vùng Sài Gòn được gởi tới
trong khi một đại úy thanh tra bản xứ ở Trảng Bàng tên là Fremiel mang 40
binh sĩ đến để tăng cường việc cố thủ đồn thành Tây Ninh. Khi vừa đến
nơi, trung tá Marchaise liền mở ngay cuộc hành quân truy kích quanh vùng
thành bót Tây Ninh nhưng không có kết quả. Ngày 14 tháng 6 dl năm 1866,
Marchaise lại xuất quân 150 người cùng với hai khẩu trong pháọ. Vào xế
chiều, quân của Marchaise đụng trận với nhóm nổi dậy ở vùng rạch Vịnh
lầy lội. Marchaise và 13 binh sĩ thuộc quyền bị giết trong lúc xung trận.
Nhờ có hai khẩu trọng pháo đại úy Fournier mới có thể rút quân chạy lui về
thành bót Tây Ninh không kịp khiêng về xác của Marchaise. Ba ngày sau,
quân Pháp quay lại chiến trường thì không còn có thể nhận diện được các
binh sĩ tử trận cho nên một số tử thi phải chôn tập thể vào các giếng nước
bỏ hoang còn một số khác thì chôn chung trong một thùng bằng gỗ. Đầu
của Marchaise nằm dưới một gốc cây nhưng xác thân thì không tìm thấy.
Như vậy, kể từ ngày 7 tháng 6 dl đến 14 tháng 6 dl năm 1866, quân viễn
chinh Pháp đã bị mất đến 3 sĩ quan chỉ huy là Larclause, Lesage và
Marchaise. Họ được chôn cất tại một nghĩa địa ở Tây Ninh. Sau nầy hài cốt
của Larclause và Lesiege được đưa về Pháp chôn cất lại. Vào tháng 6 năm
1905, một đoàn công tác Pháp do thanh tra bản xứ tỉnh Tây Ninh tên là
Pech cùng với một sĩ quan bộ binh Collin cầm đầu đến vùng giao tranh cũ
đào xới và tìm thấy một thùng gỗ 3 mét chiều dài và 1 mét 50 chiều ngang
nhiều bộ xương người lẫn lộn với giày vớ nhà binh và được mang đi chôn
chung nơi nghĩa địa Tây Ninh vào ngày 16 tháng 6 dl năm 1906, trên ngôi
mộ tập thể nầy có dựng một cột bia ghi nhớ những binh sĩ viễn chinh Pháp
tử trận trong 2 ngày 7 và 14 tháng 6 dl năm 1866.