KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 212

la Flamberge cùng với một tàu chuyên chở chạy bằng hơi nước, 20 ghe
buồm chở binh sĩ và vệ binh xuất phát từ Châu Đốc qua Hà Tiên. Trên tàu
chiến la Flamberge có mặt tổng đốc Hà Tiên và do đó cuộc tiến chiếm
thành Hà Tiên không có gì trở ngại đối với đoàn quân xâm lược Pháp. Đại
úy Dauvergne được cử việc cai trị vùng lãnh thổ Hà Tiên.
La Grandière sai Legrand de la Liraye theo tàu chiến le Monge ra Huế cùng
với một thông ngôn thông báo việc quân binh Pháp chiếm đóng 3 tỉnh miền
Tây của Đại Nam. Triều đình Huế phản kháng, yêu cầu trả tự do cho các
quan binh triều đình trong 3 tỉnh đó đang bị quân Pháp quản thúc và trả lại
một số vùng đất thuộc tỉnh Biên Hoà và Sài Gòn để bồi thường cho triều
đình về việc người Pháp cưỡng chiếm 3 tỉnh miền Tây nhưng vô hiệu. Pháp
chỉ chịu giao trả quan binh của triều đình trên 3 tỉnh đó.
Đinh Mão, Tự Đức thứ 20, tháng 6 âl, sau khi 3 tỉnh miền Tây bị mất, Phan
Thanh Giản gởi trả triều đình ấn tín và bắt đầu tuyệt thực. Ông viết thơ để
lại khuyên các con không được hợp tác làm việc cho quân xâm lược Pháp
nhưng phải sống hòa bình không chống phá gây hấn với người Pháp, các
cháu của ông nên được giáo huấn như con cái của người Pháp. Ông trối
thác muốn được chôn cất ở quê nhà tại làng Bảo Thạnh, tỉnh Bến Tre rồi
trước sự hiện diện chứng kiến của những người thân, ông mặc triều phục
đứng hướng về phương Bắc cung kính quỳ bái 5 lạy rồi nâng chén thuốc
độc uống cạn (liều thuốc phiện cực mạnh). Một y sĩ người Pháp Le Coniat
đã hết sức tìm cách để cứu sống ông nhưng sau đó 2 ngày thì ông qua đời
vào ngày 5 tháng 7 dl năm 1867.
Thống soái La Grandière đã tự tay viết thơ chia buồn gởi đến con trưởng
của ông Phan Thanh Giản. nguyên văn lá thư như sau:
"Le Vice-amiral, gouverneur et commandant en chef en Cochinchine, au
fils ainé de S. Exc. Phan Thanh Giảng, vice grand censeur du Royaume d
Annam.
Vinh Long
J apprends avec une grande douleur la mort de S.Exc. Phan Thanh Giảng,
votre père.
Le royaume d Annam, dont il éait le membre le plus éminent, perd dans ce