KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 218

tư bàn. Khi án dâng lên, Thanh Giản, Duy Thiếp (Hiệp) chiểu theo luật
"thừa sai báo cáo quân kỳ" (nghĩa là vâng lệnh đi báo cáo kỳ hạn việc
quân). Nghĩ tội trảm giam hậu. Đoàn Thọ, Trần Tiễn Thành so sánh vào
luật "vi chế" nghĩ tội phạt trượng, thuộc về tội công chuẩn giáng 4 cấp đổi
đi. Phạm Phú Thứ chiểu luật sai lầm ý trong chỉ dụ, giảm mức tội xuống
nghĩ phạt trượng, chuẩn giáng 1 cấp lưu dụng.
Vua gia ơn cho Thanh Giản giảm xuống tội cách lưu; Thọ và Tiễn Thành
xuống tội giáng chức lưu dùng. Duy Thiếp đã chết, truy đoạt lại chức hàm;
Nguyễn Quang, Đặng Hạnh, Phạm Ý, Lê Tuấn cũng đều cho giáng, phạt có
thứ bậc khác nhau. (ĐNTLCB;đệ tứ kỷ; quyển XXVIII; bản dịch; trang 14,
15; Hà Nội; 1974).
Hậu thế sẽ thắc mắc: tại sao đã biết là kẻ địch ép bức nhưng khi mặt đối
mặt với kẻ thù nơi điện Thái Hòa, vị vua "khôn ngoan và kiên cường" của
thần dân nước Đại Nam không ngó thẳng vào mặt kẻ địch để tố cáo bọn họ
là một nhóm người xâm lăng cướp nước rồi cầm bản hòa ước có chữ ký của
hoàng đế Napoléon III quăng xuống đất và truyền lệnh quân binh tống khứ
bọn họ ra khỏi điện Thái Hòa?
Tại sao không đem ông Giản, ông Hiệp ra chém ngay đi cho rồi mà còn bày
trò trảm giam hậu để làm gì? Cần gì phải chém ngay cho mang tiếng là
hung bạo bất nhân, cứ để đó, trước sau gì rồi thì hai kẻ tử tội nầy cũng phải
chết nhưng họ phải tự xử, tự tìm lấy cái chết cho mình chứ không phải do
tay vị hoàng đế nhân từ sát hạ! Và đúng như ý muốn của Tự Đức, bởi vì tử
tội Lâm Duy Hiệp đã "bị bệnh dịch tả" chết ngay vào lúc trao đổi hòa ước
Nhâm Tuất, một cái chết rất đáng nghi ngờ, rất đáng dị nghị: phải chăng
ông Hiệp đã tự xử lấy đời mình nhưng sử sách nhà Nguyễn lại lắp liếm viết
rằng ông bị chết vì bị nhiễm lây bệnh dịch tả đang hoành hành lan tràn
khắp miền Trung Kỳ vào lúc đó?
Đọc lại sử phong kiến Việt Nam, các kẻ bị gọi là kẻ thù hay bị coi là nguy
hại cho một ông vua hay một triều đại thường bị án tử hình giam hậu nhưng
hầu hết các tử tội đều tự xử lấy bằng cách uống thuốc độc hoặc tự treo cổ
lúc còn bị giam giữ trong ngục chờ ngày lên đoạn lầu đài! Người ta sẽ tự
hỏi trong ngục làm sao có sẵn thuốc độc hay dây thừng để kẻ tử tội tự xử