KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 222

đình Huế đưa ra và do đó nếu quân kháng chiến đã biết có hòa ước rồi thì
có thể họ sẽ không còn hăng sai kháng chiến chống Pháp nữa. Vậy thì nghị
lớn về hòa ước phải giữ bí mật hay nói khác đi Tự Đức và triều đình Huế
đã qua mặt các nhóm dân quân kháng chiến, xem họ chỉ là một phương tiện
lót đường cho để Tự Đức thực hiện mục tiêu lấy lại những vùng đất mà Tự
Đức coi là vùng đất thiên liêng của tổ tiên dòng họ nhà Nguyễn Phúc.
♠ -Xin sai quan Thương bạc viết thư gởi cho đại học sĩ nước ấy là Anh Đê
Luy và chủ súy nước Phú ở Gia Định, thông tin phân trần cặn kẽ, họa có
chút động lòng nghe chăng: đây là hình ảnh và thái độ run sợ, tuân phục
của một kẻ chiến bại trước những điều kiện đòi hỏi của kẻ thắng trận áp đặt
ra. Xin sai quan thương bạc viết thư gửi cho học sĩ nước ấy . . ." Vậy quan
thương bạc lúc đó là ai, và lá thư của quan thương bạc gởi cho chính quyền
Pháp như thế nào ?
Trong một quyển sách có tựa đề Les Débuts de L installation du Système
Colonial Français au Viet Nam (1858-1897) bản dịch ra tiếng Việt năm
1994 (Bước Mở Đầu Của Sự Thiết Lập Hệ Thống Thuộc Địa Pháp ở Việt
Nam 1858-1897), nơi trang 117 và trang 118, tác giả sách nầy có đăng tải
một lá thư của bộ ngoại giao trả lời cho La Grandière sau khi viên soái phủ
nầy gởi văn thư chính thức thông báo cho triều đình Huế biết là chính phủ
Pháp không thừa nhận hoà ước Aubaret. Tác giả gọi là thượng thơ bộ
Ngoại giao Việt Nam và người đứng đầu bộ ngoại giao lúc đó là Phan Huy
Vịnh. Lá thư nầy được tác giả cho biết xuất xứ của nó nơi chú thích số (17)
ở trang 121 như sau: . . . . .(17) Hồi ký và tư liệu châu Á-Quyển 29-tr. 46-
48,106,105 & 112. 135-138. 270-272 (tư liệu chưa xuất bản) và 273-274.
*Cần lưu ý: kiểu trích dẫn của tác giả sách "Bước Mở Đầu Của Sự Thiết
Lập Hệ Thống Thuộc Địa Pháp ở Việt Nam 1858-1897", không thể giúp
ích gì thêm cho người đọc đồng thời còn tạo ra cái cảm giác như là tác giả
muốn giữ làm của riêng mình những tài liệu và tư liệu mà tác giả đã có dịp
nhìn thấy hay đọc được. Lá thư viết bằng chữ Hán ? Chữ nôm? Chữ quốc
ngữ theo mẫu tự a, b, c ...? hay bằng chữ Pháp? hay đã được dịch sang
tiếng Pháp từ nguyên thủy và nay lại được tác giả dịch sang tiếng Việt một
lần nữa?