Giản(g).
Hai vị quan nầy đã cung cấp những mẫu mực về đức hạnh của một người
công dân cũng như đạo đức của một người quân nhân, những mẫu mực đạo
đức mà người Tây phương không thể nào chối bỏ không thừa nhận và
người ta thật vui sướng vì đã tế nhận ra được những mẫu mực đó giữa
những sự ô nhục và sự giả trá lật lọng của các hàng quan lại người An
Nam. Song le, chúng ta vẫn nhận thấy được sự khác biệt lớn lao về mặt tư
tưởng giữa Phan Thanh Giản(g) và Nguyễn Tri Phương. Ông Phan Thanh
Giản(g) thì bị khắc sâu ấn tượng về năng lực hiểu biết và nền văn minh của
chúng ta cho nên ông dã mong muốn hướng đưa đồng bào của ông đi theo
những đường hướng giáo dục của chúng ta. Còn ông Nguyễn Tri Phương
thì lại tin tưởng tính ưu việt của nền giáo giục Trung Hoa cho nên ông nầy
đã không hề chịu chấp nhận để cho mình bị lung lạc hư hỏng bởi nền khoa
học của người Tây phương. Ông Phan Thanh Giản(g) là đại diện cho sự soi
sáng tiến bộ. Còn ông Nguyễn Tri Phương là đại điện cho chủ nghĩa thủ
cựu không khoan nhượng. Cả hai người đều tự tín; cả hai người đều chính
trực.
Người Pháp với cái chết của ông Phan Thanh Giản
♠ De la Grandière
"Phó Đề đốc, thống đốc kiêm tổng tư lệnh quân lực Nam Kỳ, gởi đến ông
trưởng nam của Ngài Phan Thanh Giảng phụ chính khâm sai đại thần của
Vương quốc An Nam.
tại Vĩnh Long.
Tôi rất là đau buồn biết được tin về cái chết của Ngài Phan Thanh Giảng
thân phụ của ông.
Vương quốc An Nam, mà trong đó ngài Phan Thanh Giảng là một thành
viên lỗi lạc hơn hết, đã đánh mất đi một trong những phần vinh quang, trí
thức và tình cảm sâu đậm quý mến của vị quan lão thành nầy, nhưng những
điều đó vẫn đang lưu lại trong trí óc của tôi cũng như trong trí óc của người
Pháp một cách bền vững hơn là sự oán ghét của những quân thù của vị
quan lão thành ấy.
Ngoài phụ thân của ông trưởng nam ra, nơi triều đình Huế không còn ai
