KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 236

nhận thức được những điều gì cần phải thực hiện để bảo đảm cho người
dân có thể sống hạnh phúc và chính là vì vấn đề có liên hệ đến cảm tính
cùng với đức tự trọng đã khiến cho vị quan lão thành nầy không còn thiết
sống dưới dự chi phối của những hậu quả chính trị sai trái và dẫy đầy trách
nhiệm do chính quyền của triều đình nước An Nam tạo ra.
Những biểu lộ chính thức về lòng kính mến và tình bằng hữu của tôi trong
lá thư nầy ông cần phải lưu giữ lại trong gia tộc như là một bằng chứng về
những cảm tình mà người Pháp sẽ giữ riêng cho phụ thân đáng kính của
ông và gia tộc của ông ấy.
Ông hãy tin rằng tôi sẽ cố gắng bằng mọi phương cách mà tôi có được để
đảm bảo cho con cháu của vị quan lão thành có được những quyền lợi và
chức vị thích hợp với họ trong tương lai.
Xin ông hãy chấp nhận lòng kính trọng rất đặc biệt của tôi.
Sài Gòn ngày 15 tháng 10 dl năm 1867
Ký tên: De la Grandière"
(Xin đọc lại nguyên văn lá thư nầy nơi trang 285)
♠ Paulin Vial, Giám đốc Nha Nội Vụ Nam Kỳ:
Cái chết của Phan Thanh Giảng đã làm vinh danh co một nếp sống trong
sạch và cần mẫn....Trong 5 năm, ông là người khôn ngoan,sáng suốt hơn cả
trong số những người An Nam, ông đã không ngừng nghỉ chống lại một
cách kiên quyết ảnh hưởng của người Pháp chúng ta, có lúc thỏa hiệp với
những thành kiến và ảo tưởng của những đồng hương của ông để mong đợi
rằng người Pháp chúng ta sẽ bỏ cuộc về việc bảo đảm vật chất do chính lời
tuyên bố của Tự Đực chấp nhận quyền tự do của 500,000 tín đồ gia tô đang
được chúng ta che chở; tuy nhiên khi được tiếp xúc, ông đã chịu đón nhận
nét thu hút về phong tục tập quán của người Pháp chúng ta, nhất là những
tư tưởng về tôn giáo. Rốt cuộc rồi ông biết được rằng chúng ta có một đẳng
cấp xã hội cao, linh hoạt hơn, khai phóng hơn và độ lượng so với những
quốc gia phương Đông; ông biết giá trị những lợi ích của một nền thương
mại tự do và giá trị của sự hoà nhập những nền khoa học giữa các dân tộc
và bởi vì ông yêu thương những người đồng bào của ông, vì muốn cho họ
được hạnh phúc và càng lúc càng cảm thấy tin tưởng về tương lai của họ vì