Những gì ta vừa nói trên đây xác nhận chương 16, và rõ ràng cho thấy rằng
việc thành lập chính quyền không phải là một khế ước, nhưng là một điều
luật; và những người được giao phó quyền hành pháp không phải là chủ
nhân của dân chúng mà chỉ là những kẻ thừa hành; dân chúng có thể đưa họ
lên và cách chức họ tùy theo ý muốn; đối với họ, không có chuyện khế ước
mà là tuân thủ, và rằng khi lãnh trách nhiệm trong những chức vụ mà quốc
gia giao cho, họ không làm gì khác hơn là làm tròn bổn phận công dân mà
không có quyền bàn cãi về các điều kiện [mà họ phải tuân theo].
Khi dân chúng thành lập một chính quyền cha truyền con nối, dù đó là quân
chủ và hạn chế trong một dòng họ, hay là quý tộc và hạn chế trong một giai
cấp, đó không phải là lời giao ước mà chỉ là một hình thức tạm thời được
giao cho chính quyền cho đến khi dân chúng có sự lựa chọn khác.
Đúng là những sự thay đổi [thể chế] ấy luôn nguy hiểm, và ta không nên
đụng đến chính quyền đã được thành lập trừ khi chính quyền ấy không còn
thích hợp cho phúc lợi công nữa; nhưng sự thận trọng đó là một phương
châm chính trị chứ không phải một quy tắc luật pháp, và quốc gia không bị
bó buộc phải giao quyền hành dân sự cho những viên chức, hay giao quyền
hành quân sự cho các tướng lãnh.
Cũng đúng rằng, trong các trường hợp tương tự, ta không thể quá thận
trọng để làm theo đúng quy cách hầu phân biệt đâu là một hành vi đúng đắn
và hợp pháp với những hành vi gây rối của một vụ nổi loạn; phân biệt đâu
là ý chí của một dân tộc với những tiếng ồn ào của một phe phái. Nhưng
trên hết, ta phải tránh không nhượng bộ thêm những đòi hỏi mang lại bất
lợi cho xã hội ngoài những gì mà việc áp dụng luật pháp một cách nghiêm
cẩn cho phép. Từ sự bó buộc này, kẻ cầm quyền có được một lợi thế lớn để
duy trì quyền lực của mình, bất chấp dân chúng mà không ai có thể nói là
họ đã cưỡng chiếm quyền ấy; bởi trong khi có vẻ như chỉ sử dụng quyền
hạn của mình, kẻ cầm quyền nới rộng các quyền ấy một cách dễ dàng, và
với lý do bảo đảm trật tự công cộng, họ ngăn ngừa các đám đông tụ họp để
