dân hội tộc đoàn, trong đó đám tiện dân nghèo khổ La Mã là đa số, chỉ
thích hợp cho nền chuyên chế và các mưu đồ tai hại, nên tự nhiên bị khinh
miệt và ngay cả những kẻ âm mưu nổi loạn cũng tránh không dùng bọn ấy
hầu tránh cho các mưu mô sớm bị tiết lộ. Ta không thể chối cãi rằng toàn
thể vẻ oai nghiêm của dân La Mã chỉ nằm trong các dân hội bách đoàn; các
dân hội này bao gồm toàn thể dân chúng La Mã, bởi vì trong các dân hội
tộc đoàn không có các bộ tộc thôn quê, và các dân hội bộ tộc không gồm
các thành viên của Nguyên lão Thượng viện và giới quý tộc.
Còn về phương pháp kiểm phiếu bầu vào thời Cổ La Mã, phương pháp này
cũng giản dị như phong tục của họ, tuy rằng không giản dị như ở Sparta.
Mỗi cử tri xướng to sự lựa chọn của mình và một thư ký ghi vào sổ; đa số
phiếu trong mỗi bộ tộc định đoạt kết quả của bộ tộc mình; đa số phiếu của
toàn thể các bộ tộc là kết quả của dân chúng, và với các dân hội tộc đoàn và
dân hội bách đoàn cũng như thế. Thể thức này tốt chừng nào mà các công
dân còn thật thà và biết cảm thấy hổ thẹn khi công khai bỏ phiếu cho một ý
kiến bất công hay một ứng viên bất xứng. Nhưng khi dân chúng trở nên
thối nát và lá phiếu bị mua chuộc, thể thức bỏ phiếu kín thích hợp hơn để
các kẻ mua phiếu có thể bị hạn chế bởi sự nghi ngờ [không biết kẻ bán
phiếu có giữ lời hay không], và người bán lá phiếu lưu manh cũng có cơ
hội để không trở thành kẻ
phản bội.
Tôi biết rằng Cicero lên án sự thay đổi đó, và cho đó là một phần lý do của
sự suy tàn của nền Cộng Hòa. Nhưng ở điểm này, dù uy tín của Cicero rất
lớn, tôi cũng không đồng ý với nhận định đó; ngược lại tôi cho rằng vì
thiếu những sự thay đổi như vậy mà quốc gia mau chóng sụp đổ. Cũng như
cách ăn uống của người khỏe mạnh không thích hợp cho một bệnh nhân,
chúng ta không thể cai trị một dân tộc đã bị thối nát bằng những luật lệ
dành cho một dân tộc tốt. Không có gì chứng minh rõ ràng hơn cho sự kiện
này bằng sự lâu dài của nền Cộng Hòa Venice, mà nay chỉ còn là cái bóng
