vì vô thần mà vì chống xã hội, vì không thật lòng yêu chuộng luật pháp và
công lý, và vì khi cần thiết không hy sinh mạng sống cho bổn phận. Nếu
người nào, sau khi đã công khai chấp nhận các giáo điều ấy mà có thái độ
không tin tưởng vào các điều ấy thì ta hãy buộc tội tử hình kẻ đó: Kẻ đó đã
phạm một tội tệ hại nhất, tội nói dối trước pháp luật.
Các giáo điều của tôn giáo dân sự cần phải ít, giản dị và viết thành văn một
cách chính xác, không cần được giải thích hoặc bình luận thêm. Những
giáo điều tích cực cần có là sự hiện hữu của Đấng Tạo Hóa toàn năng, toàn
trí và nhân lành, ban niềm hạnh phúc cho kẻ xứng đáng, trừng phạt kẻ
phạm tội, công nhận sự thiêng liêng của khế ước xã hội và của luật pháp.
Về các giáo điều tiêu cực, tôi chỉ hạn chế vào một điều: Đó là không chấp
nhận tính không khoan dung, một đặc điểm của các tôn giáo mà ta đã loại
bỏ.
Theo tôi, những ai phân biệt sự không khoan dung giữa dân sự và tôn giáo
là sai lầm. Hai điều đó không thể tách rời nhau. Ta không thể sống yên ổn
với những kẻ mà ta cho là phạm tội và phải sa địa ngục; yêu thương những
kẻ đó, những kẻ đã bị Chúa trừng phạt, là ghét bỏ Chúa: Ta nhất định phải
cứu rỗi họ, hoặc phải làm cho họ đau khổ. Bất cứ nơi nào mà có sự không
khoan dung tôn giáo hiện diện thì nơi đó chắc chắn sẽ có những hậu quả về
dân sự; và khi những hậu quả đó xảy ra thì Hội đồng Tối cao không còn là
Hội đồng Tối cao nữa, ngay cả trong thế tục. Từ đó, các giáo sĩ mới là
những người cai trị thật sự, vua chúa chỉ là những quan chức của họ.
Hiện nay, không còn hay không thể có một tôn giáo quốc gia độc quyền
nữa; ta phải khoan dung đối với tất cả các tôn giáo có lòng bao dung với
các tôn giáo khác, miễn là các giáo điều của họ không mâu thuẫn với những
bổn phận của công dân. Nhưng nếu kẻ nào dám nói rằng: “Ngoài giáo hội
thì không có sự cứu vớt linh hồn” thì ta phải đuổi kẻ đó ra khỏi nước, trừ
phi nhà nước là Nhà thờ, và người cai trị là Đức Giáo hoàng. Một giáo điều
như vậy chỉ tốt cho một nhà nước giáo quyền, trong bất cứ một loại chính
