dao. Cho nên vấn đề khoa học như việc nghiên cứu so sánh cổ tích là điều
ta chưa quen lắm. Cuốn Sơ bộ tìm hiểu những vấn đề của truyện cổ tích
qua truyện Tấm Cám của Đinh Gia Khánh mãi đến 1968 mới ra đời. Trước
đó, năm 1963, khi soạn cuốn Truyện Từ Thức, tôi đã nêu những ý kiến
khác biệt giữa hai quan niệm của Cô-xcanh (E. Cosquin) học giả Pháp và
Lăng (Andrew Lang) học giả Anh, nhưng khi sách được phê bình, không ai
hưởng ứng điều này. Những tập đầu của bộ Kho tàng truyện cổ tích Việt-
nam của Nguyễn Đổng Chi (từ 1957) tuy không dấy lên cuộc trao đổi gì,
nhưng thực sự đã có tác dụng gợi ý cho một cách nhìn cổ tích Việt-nam bởi
phần phiến diện, dân tộc học hẹp hòi. Gần đây nhất, chúng ta mới làm quen
được với các nhà nghiên cứu nước ngoài, đặc biệt là với lý thuyết về "típ"
và "mô-típ" của học giả Liên-xô cũ Prốp (Ia Propp) mở ra một hướng tìm
tòi xuất sắc. Ở phần Khảo dị trong bộ Kho tàng của Nguyễn Đổng Chi, tuy
nhà học giả chúng ta không trực tiếp bàn đến vấn đề (bộ sách của Anh có
mục đích và có chủ đề khác), nhưng rõ ràng ta có thể khẳng định sự hơn
hẳn của bộ sách so với đương thời (trong nước ta và cả nhiều nước ngoài
sưu tập cổ tích Việt-nam. Các truyện cổ tích Việt-nam đều có thể đem ra so
sánh sự tương đồng hoặc khác biệt giữa các típ hoặc mô-típ. Xét địa danh
xuất xứ của các truyện ấy (dân tộc hay quốc gia), có thể tiến đến vẽ con
đường đi của các truyện để thấy rõ mối giao lưu văn hóa cổ kim, Đông Tây.
Đó là cách tiếp cận khoa học mà ở ta, trước Nguyễn Đổng Chi (cả không ít
người sau Anh nữa) chưa mấy ai nghĩ đến. Thêm một ý nhỏ trong việc lần
theo sợi dây tương đồng này, tôi còn cảm thấy có một sự lướt qua ở nhiều
người đọc. Khi làm Khảo dị, Nguyễn Đổng Chi thường chú ý tìm những dị
bản trong các tộc người Việt-nam và ở châu Á, nhất là Đông-nam Á. Một
thí dụ: Truyện Thạch Sanh (tập II) có 10 dị bản, thì 2 ở Việt-nam. 1 ở Pháp,
còn nữa ở Ấn-độ và Trung Á. Tôi không tin rằng cách khảo dị như thế lại
không ẩn một khuynh hướng gì.
Vấn đề phân loại cổ tích Việt-nam cũng là vấn đề khoa học có thể nghĩ đến
khi đọc sách của Nguyễn Đổng Chi. Mặc dầu tác giả đã tự khiêm tốn nói
