1. Sự biến đổi lâu dài trong quá trình lịch sử, do môi trường sinh hoạt, quan
hệ xã hội, và tín ngưỡng, phong tục, tập quán đổi thay. Những biến đổi về
mặt này chắc chắn đã làm thay đổi diện mạo truyện cổ tích khá sâu sắc kể
từ hình thức bề ngoài của các mô-típ, cho đến tình tiết, sự kiện và nhân vật
của câu chuyện. Nhưng ngày nay muốn khôi phục lại diện mạo ban đầu để
truy tìm xuất xứ của số lớn các truyện trong kho tàng truyện của chúng ta là
điều không dễ, bởi chúng đã bị biến đổi không phải chỉ một lần. Nhiều "lớp
áo" khác nhau đã khoác lên chúng ở nhiều thời đại khác nhau, và lâu dần đã
trở thành những thành tố "nội tại".
2. Sự biến đổi do phong cách của người kể chuyện và tập quán của từng
vùng, kể cả do giao lưu văn học giữa nước này và nước khác. Những biến
đổi theo chiều hướng thứ hai này tuy cũng không phải không sâu sắc nhưng
thường ít khi ảnh hưởng đến cốt truyện và các mô-típ cơ bản, chỉ thêm bớt
tình tiết hoặc thay đổi ngoại hình nhân vật trong từng truyện theo hướng
dân tộc hóa và bản địa hóa mà thôi; và bằng phương pháp so sánh cũng
giúp ta sớm nhận ra sự thêm bớt co giãn giữa vùng này và vùng kia, dân tộc
này và dân tộc kia, người kể này và người kể kia.
Như vậy, tựu trung, có thể xác nhận tính ổn định tương đối của văn bản
nghệ thuật truyện cổ tích ở từng thời kỳ khi xem xét hai thành tố cốt truyện
và mô-típ của từng truyện cụ thể. Đó là những thành tố tạm gọi là bất biến.
Trái lại, cũng có thể khảo sát sự vận động của văn bản nghệ thuật truyện cổ
