những mâu thuẫn trong gia đình, trong thị tộc, trong công xã giữa các nhóm
người, giữa các dân tộc, các quốc gia ngày một trở nên phiền phức, chồng
chéo, thì loại truyện thế sự mới ngày càng nẩy nở một nhiều. Nó là ký ức
của con người ở một thời kỳ mới mẻ: chặng đường chuyển từ tấn "bi hài
kịch thần thánh" sang tấn "bi hài kịch nhân loại"; chặng đường con người
bắt đầu nhìn vào chính nó, ước lượng thế giới qua tầm vóc thực của nó, và
say mê vẻ đẹp do nó tạo nên, trong cuộc sống nhiều mặt mà con người đã
trở thành vai chính. Đó là những câu chuyện sinh hoạt, người thực việc
thựcc, dĩ nhiên đã được khái quát hóa và mô hình hóa. Yếu tố hoang đường
chỉ có thể len vào nhiều hay ít để tăng thêm sức kích thích, cũng để thỏa
mãn ảo giác của con người trước một thế giới mà nó ước mơ chinh phục
nhưng vẫn đầy bất ngờ và hiểm họa đối với nó; tuy nhiên "cái hoang
đường" chỉ đóng được vai trò nghệ thuật nếu không làm cho con người lãng
quên hoặc đầu hàng hiện thực.
Vì thế, nếu có những truyện cổ nào đấy mà yếu tố thần kỳ vẫn còn được
bảo lưu đầy đủ, được sử dụng để làm cái "nút" chính cho câu chuyện, như
Cây tre trăm đốt, số 125; Người thợ đúc và anh học nghề, số 122; Bốn cô
gái muốn lấy chồng hoàng tử, số 166; thì ở nhiều truyện khác, yếu tố này
chỉ còn là nét điểm xuyết cho bức tranh thế sự thêm hấp dẫn (Sự tích chim
hít cô, số 5; Sự tích đá Bà-rầu, số 33; Sự tích đá Vọng-phu, số 32); hoặc
làm đường viền cho nhân vật lịch sử thêm nổi bật (truyện Huyền Quang, số
147), làm chất xúc tác cho một nhóm địa danh lịch sử vốn còn rời rạc trở
thành câu chuyện dính kết chặt chẽ với nhau (Sự tích hồ Gươm, số 26).
2. Lịch sử Việt-nam từng trải qua một thời kỳ tồn tại và phát triển trên dưới
ba, bốn thiên niên kỷ. Trong quá trình lâu dài đó đã diễn ra không ít biến cố
về chính trị, xã hội, về tín ngưỡng, tôn giáo, và cả về ngôn ngũ văn tự...
Những biến cố này nhất định cũng đã ảnh hưởng đến tư duy nghệ thuật của
quần chúng nhân dân nhiều đời, tạo nên những "biến cách" trọng đại trong
truyền thống sáng tác dân gian ở nhiều chặng đường lịch sử, mà nổi bật
