nhất, theo chúng tôi là hai chặng mốc lớn: cuối thời kỳ huyền sử về các vua
Hùng bước sang thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất, và cuối thời kỳ Bắc thuộc
lần thứ hai bước sang thời kỳ tự chủ của các quốc gia Đại-việt (thời đại Lý
- Trần).
Ở chặng mốc đầu tiên, sự du nhập của nền văn minh Tần - Hán với những
tổ chức xã hội chặt chẽ hơn tổ chức các liên minh bộ lạc cư dân bản địa, đã
làm đảo lộn không nhỏ nếp sống của người Việt cổ truyền, kéo theo nó là
sự rạn vỡ và biến mất của nhiều tục lệ, tín ngưỡng cổ xưa, có thể vốn rất đa
dạng trong đời sống cộng đồng Việt - Mường ở vùng núi cũng như vùng
xuôi (hai thành tố Việt và Mường lúc này chưa chia tách). Việc các vị quan
lại đô hộ Trung-hoa đem phong tục "Thiên triều" "dạy dân lễ nghĩa" chắc
đã kèm theo nhiều biện pháp nhằm xóa bỏ phong tục lâu đời của nhân dân
bản xứ, bị coi là "huyền hoặc", "man rợ", không thích hợp với lý tính, trong
một xã hội mà chữ "lễ" và chữ "pháp" bắt đầu cùng được áp đặt. Và hậu
quả hẳn cũng có thể dự đoán được: cả một hệ thống thần thoại chứa đầy
huyền tích nguyên thủy gắn liền với vô số hình thức lễ hội, ma thuật, tôn
giáo... để diễn xướng chúng, bị cấm đoán, khinh miệt, lần lượt rơi rụng,
mất mát và pha trộn dần đi. Đó là một trong những lý do khiến cho kho
thần thoại Việt-nam không phong phú, lại mang tính chất rời rạc, gián
đoạn, thiếu hệ thống như dấu vết còn lại ngày nay.
Nhưng ách đô hộ của ngoại tộc dẫu sao cũng không tàn phá được hết ngay
một lúc mọi dấu vết của tư duy nguyên thủy. Sự tàn phá chỉ diễn ra dần dà,
tự nó, với thời gian đô hộ kéo dài suốt một nghìn năm, và với những biện
pháp chính trị và quân sự đi kèm với văn hóa, như một sự xâm thực ngấm
ngầm. Cho đến chặng mốc lịch sử thứ hai đánh dấu bước toàn thắng của
công cuộc khôi phục nền độc lập dân tộc (kể từ năm 938) thì người Việt
trên thực tế đã có một hố ngăn cách quá sâu với cuộc sống tinh thần quá
khứ của chính họ; có còn chút liên hệ nào chăng chỉ là từ trong huyền sử và
dã sử, tiềm thức và vô thức. Và những cuộc cải cách toàn diện mà các lực
