năng tư duy của người Việt cổ. Trái lại, mọi nhận xét, đánh giá chỉ có ý
nghĩa, khi trở lại bám sát thực trạng hiện tồn.
Nếu cứ tùy tiện giả định thì có lẽ sẽ còn phải bàn cãi rất lâu về trạng mạo
của giống đại bàng trong truyện cổ tích thền kỳ Việt-nam, vì có sách vở nào
từ xưa miêu tả chúng cụ thể đâu. Nhưng một vài dòng thấp thoáng về
chúng trong các truyện Cây khế, Nhân tham tài nhi tử, điểu tham thực nhi
vong (số 59) cũng cho ta thấy, cha ông ta không tưởng tượng chúng theo
kiểu những con vật thần thoái hung dữ được miêu tả trong các bức cổ họa
phương Tây. Trên đại thể, hư cấu của người Việt ở đây đã không thiên về
chi tiết, không quan tâm đến những nét cổ quái khác lạ, mà chỉ chú ý phác
họa kích thước khổng lồ của con vật, và sự đồng nhất tâm lý giũa vật với
người (người tham của thì chim cũng tham ăn). Thuồng luồng cũng vậy,
được lưu truyền là một loài thủy quái nhưng nào ai biết miệng, răng, mắt,
mũi của chúng ra sao. Chỉ biết chúng có mùi tanh, nhớt của chúng rất độc,
nếu lọt vào lỗ mũi, từ mũi thấm lên óc có thể làm chết nhân vật anh hùng
(Đại vương Hai hay là truyện giết thuồng luồng, số 69). Giao long là thần
Nước có khi ở biển (truyện Nguyễn Thị Bích Châu, số 177), có khi ở hồ (Sự
tích hồ Ba-bể, số 27), và tuy là nỗi kinh hoàng đối với dân lành, nó cũng
biết phân biệt người tốt, kẻ xấu, kể cả đối với người xấu cũng không nỡ tàn
hại đến tuyệt chủng. Không phải ngẫu nhiên mà con rồng từng có bóng
dáng trong thần thoại chúng ta nhưng cơ hồ đã vắng mặt trong cổ tích:
người Việt vẫn đặt nó vào phạm trù "vật tổ" với một niềm thành kính,
nhưng lý trí lại bắt họ hoài nghi sự tồn tại hiện thực của nó. Đười ươi
(orang - outang) trong thực tế là con vật hung dữ, thế mà đi vào truyền
thuyết và cổ tích Việt-nam đã trở nên hiền lành [12] , vì thế bọn lưu manh
thời trung đại mới biết cách thuần phục để bắt nó tham gia vào những vụ
trộm cắp (Bà lớn đười ươi, số 91).
