Thật ra, các tầng lớp làm nghề thủ công, buôn bán, nhà sư, đạo sĩ và học
trò, cả đám lưu manh, trộm cắp... không nhất thiết quy tụ ở kinh đô nên
hình ảnh của họ trong truyện cổ tích không đặc trưng cho sinh hoạt kinh đô.
Nhưng hoạt động của họ cũng không còn bó chặt lại trong phạm vi nông
thôn; họ là nhân tố bước đầu phá vỡ sụ khép kín của làng xã, là cầu nối
giữa nông thôn và các thành thị kiểu cổ. Vì vậy, trong xu hướng ngày càng
tha hóa của các yếu tố thần kỳ, truyện cổ tích thếể sự hay sinh hoạt đã tự
nhiên hướng đến những loại nhân vật này như một biện pháp "lạ hóa" trong
nghệ thuật biểu hiện. Nhờ đó, đề tài xã hội mà truyện cổ tích chiếm lĩnh giờ
đây cũng đã rộng hơn hẳn trước, không còn giới hạn trong câu chuyện một
làng, một xóm hay quẩn quanh trong một gia đình... Dầu sao, nhìn một
cách tổng quát, tưởng tượng trong sáng tác cổ tích vẫn chưa vượt khỏi hình
ảnh một xã hội quân chủ kiểu phương Đông với hệ thống làng xã dày đặc
làm chân rết cho nó, mà những mối giao lưu hiếm hoi bằng đường biển,
đường sông, đường bộ...hay những cuộc khởi nghĩa, nổi loạn của nông
dân... vẫn chưa làm cho nề nếp sinh hoạt của nó mất vẻ phẳng lặng. Nhìn
vào bề sâu xã hội này cũng đã có một ít nét đa dạng, và ít nhiều đã có cá
tính.
Ở đây cái nghèo thì thật là nghèo, nghèo đến mức cả gia đình phải thay đổi
nhau độc một manh khố rách (Sự tích đầm Nhất-dạ và bãi Tự-nhiên, số 28),
nhưng mặt khác, sự phân hóa giàu nghèo cũng chưa đến nỗi dữ dội, gay
gắt, đẩy truyện cổ tích đến những xung đột nghệ thuật đi ra ngoài các thủ
pháp ước lệ thường thấy. Sự xa hoa tột bậc trong Nghìn lẻ một đêm hình
như không có đất tồn tại trong truyện cổ tích Việt-nam và tính chất khuôn
phép của một xã hội ngự trị bởi lễ giáo nghiêm ngặt, trong Kim cổ kỳ quan,
Cổ kim tiểu thuyết...hình như đối với truyện cổ tích Việt Nam cũng vẫn là
xa lạ. Trên một phương diện nào, đây là một xã hội luộm thuộm, không đến
đầu đến đũa, nhưng cũng vì thế nó vẫn giữ được tính nhân bản hồn nhiên,
và vẻ đẹp hiền hòa trong quan hệ giữa người và người.
