đường chạy trốn giặc có ngờ đâu giặc lại ở ngay sát sau lưng; đời cha dốc
bao nhiêu xương máu xây dựng nên cơ đồ thế mà chỉ một sớm một chiều vì
nhẹ dạ, đời con lại làm cho tan nát... Nhưng cũng không thể bỏ qua một lớp
nghĩa thứ hai, không kém quan trọng, hướng về mối tình của Mỵ Châu -
Trọng Thủy; tình yêu chân thành, ngây thơ và trong trắng nhiều khi lại là
nạn nhân của mọi tranh đoạt tàn khốc, nhưng chỉ kẻ nào mưu đồ tranh đoạt
mới là tội lỗi, còn tình yêu không vụ lợi thì bao giờ cũng được đền bù. Đó
là cách nhìn độ lượng của dân gian đối với tấn bi kịch của Mỵ Châu. Nước
giếng Trọng Thủy làm sáng ngọc trai cũng là một biểu tượng nghệ thuật
hoàn hảo mà chỉ riêng quan điểm "xã tắc" của nhà nho không thôi không
thể sáng tạo nên được.
4. Như vậy, nội dung xã hội của truyện cổ tích trước hết không phải là ý
nghĩa xác thực của câu chuyện kể. Nếu muốn tìm giá trị phản ánh hiện thực
của loại hình này chắc chắn những điều chúng ta rút ra được sẽ rất đơn
giản, không đáp ứng nổi các bước trừu tượng cao của nhận thức, và cũng
không giúp ta nắm được sức mạnh nghệ thuật chủ yếu của loại hình.
Truyện cổ tích Việt-nam bám rất sát chất liệu đời sống xã hội Việt cổ,
nhưng không thể qua truyện cổ tích để dựng lại một cách chi tiết và chính
xác bức tranh hiện thực về các mối quan hệ xã hội cụ thể - lịch sử của
người nông dân Việt-nam trong quá khứ, hay về các chặng đường tiến triển
của xã hội nông nghiệp Việt-nam cổ truyền, vì lẽ truyện dân gian không
phải là tài liệu lịch sử, và phương thức tư duy nghệ thuật tự sự dân gian
cũng khác với văn học thành văn. Chỉ có thể rút ra được ở truyện cổ tích
những bài học về kinh nghiệm xử thế, về triết lý sống hóm hỉnh, thâm thúy
mà cũng rất thực tiễn của nhân dân, và những dạng thức của đời sống đã
được mô hình hóa mà sự từng trải giúp cho người ta nhận ra đấy là dạng
thức có thể lặp lại ở đâu đó không phải chỉ một đôi lần. Bên cạnh đó, còn
có khá nhiều lời răn về tu dưỡng đạo đức, như rèn luyện tính kiên trì nhẫn
nại (Sự tích chim tu hú, số 6), cảnh giác trước bản năng mãnh hơn giáo dục
(Sự tích đền Cồn, số 161), dự phòng sự hủ hóa của tâm tính (Thử thần và
