chúng hoàn toàn rập khuôn đạo lý chính thống. Trong khá nhiều truyện,
nhân dân vẫn có cách nhìn riêng của mình về mọi lý lẽ ở đời, không chịu lệ
thuộc một sự khu xử áp đặt nào. Không những thế, một số truyện cá biệt
còn bộc lộ ngấm ngầm một thứ quan niệm mà ta có thể nói là "bạo thiên
nghịch địa", tức là mang dạng thức đối nghịch với hệ thống nhân sinh quan
và luân lý quan vẫn được xã hội thừa nhận.
2. Trước hết, đối tượng đầu tiên được tác giả truyện cổ tích bênh vực và
hết lòng che chở thường là những con người nghèo khổ bất hạnh, những kẻ
bị đè nén, những nhân vật luôn luôn hẩm hiu, xấu số trong mọi sự xung
khắc gia đình: những đứa con côi, em út, con vợ trước, những anh chàng
khớ dại ngốc nghếch... mà chúng tôi đã có dịp điểm đến khi bàn về đề tài
trong truyện cổ tích Việt-nam. Mặc dầu nhưng danh hiệu Mồ côi, Út, Tro
bếp... đã vắng bóng trong cách gọi tên nhân vật cổ tích nhiều nước, nhưng
loại mô-típ ra đời trong buổi đầu phân hóa của các tế bào công xã thị tộc
này vân được bảo lưu không ít trong kho tàng truyện cổ tích. Điều đáng lưu
ý là dù xuất hiện rất lâu đời, với những hình tượng được xây dựng theo một
ước lệ thẩm mỹ ít khi thay đổi: xấu xí bề ngoài tốt đẹp bên trong, với bố
cục bao giờ cũng có hai chuyển đoạn trong số phận nhân vật: bất hạnh ở
quãng đời trước và sung sướng hạnh phúc ở quãng đời sau, nhóm truyện cổ
tích mang đề tài gia đình của chúng ta không vì thế mà kém phần hấp dẫn.
Trái lại, đây là nhóm truyện giữ được một tỷ lệ cao trong số những truyện
kể sinh động. Có thể là vì chúng xuất hiện ở một thời kỳ tương đối cổ,
trong tư duy còn giữ được nhiều nét hồn nhiên. Nhưng chủ yếu, theo chúng
tôi - chính là nhờ các truyện này nói lên một chân lý phổ quát trong tình
cảm của dân gian: lòng trắc ẩn trước mọi sự thiệt thòi, khốn khổ, yếu hèn.
Vì thế, ít ai không biết sự đổi đời của chú nông phu trong Cây tre trăm đốt
(số 125), niềm vinh quang chiến thắng của chàng đốn củi trong Chàng đốn
củi và con tinh (số 121), khuôn mặt trở nên xinh đẹp của cô gái người ở
trong Sự tích con khỉ (số 12) đều chỉ là mơ ước mà thôi chứ hiện thực làm
gì có được. Nhưng không một ai có chút hoài nghi đối với hạnh phúc mười
