thuyết hóa. Nhưng gốc rễ lịch sử chỉ còn giúp họ giữ được cái tên, không
biến thành phiếm chỉ, còn hành trang và tài năng thì đã hoàn toàn biến cải
theo quy luật mỹ học phôn-clo (folklore).
Họ là những mẫu mực của tài năng nhưng là mẫu mực dựa trên tiêu chí dân
gian chứ không phải dựa trên cách sắp xếp thứ bậc của xã hội chính thống.
Truyện Bùi Cầm Hổ tưởng chừng muốn đặt lại một quan niệm có phần táo
bạo về bảng giá trị thực sự của con người: phải căn cứ vào đóng góp thực tế
của mỗi người mà sắp xếp chức tước, học vị chứ không phải dựa vào thi
cử. Câu nói của trạng Hiền với sứ giả: "Trước đây vua ta bảo ta không biết
lễ phép, nhưng chính vua cũng không biết lễ phép nữa là ai" chứng tỏ dân
gian rất có ý thức về tư cách độc lập của những tài năng được lựa chọn bởi
chính mình.
Như vậy, ca ngợi con người có tài, truyện cổ tích Việt-nam ít hay nhiều đã
khởi sự một cuộc đấu tranh thứ hai nhằm vào cái trật tự đã an bài của xã
hội.
Đối tượng thứ ba được truyện cổ tích nhiệt liệt biểu dương là những nhân
vật có tính tình ngang bướng, không chịu thu mình vào khuôn phép, hơn
thế nữa thường có những phản ứng tự phát chống đối lại bề trên của mình.
Loại nhân vật này gần như tập trung vào một ý nghĩa: sự phủ định quyền
lực. Cường Bạo đại vương (số 164), Phạm Nhĩ (số 156) là những nhân vật
quá khổ, dám chống lại các thiên thần và chống ngay cả Ngọc Hoàng
thượng đế tối cao. Cố Bu (số 96), Ba Vành (số 101), Chàng Lía (số 64) và
nhiều anh hùng nông dân khác thì lại chẳng ưa gì bộ máy vua quan do cõi
trần bày ra. Họ muốn tung hê một phen cho hả, hoặc chí ít cũng bằng hành
vi phá phách của mình bày tỏ thái độ cứng cỏi, không chịu phục tùng. Tất
nhiên, đây không phải là kiểu anh hùng hiệp sĩ với phong cách hào hoa mã
thượng, mà là kiểu anh hùng nông dân. Nếu Quận Gió (số 77) là câu
chuyện về một tên trộm tài ba, từng làm chấn động kinh thành bởi một chủ
