vật, đành rằng chính cái chết cũng là một sự rọi sáng, làm cho phẩm chấy
người anh hùng được bộc lộ hoàn toàn (Hầu Tạo, số 98; Chàng Lía, số 64).
Cần nói thêm, đối với ba loại nhân vật mà dân gian ký thác niềm khát vọng
ở trên, truyện cổ tích còn sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật nhằm biểu lộ
những mối cảm tình và cách đánh giá cụ thể của quần chúng. Một trong
những biện pháp thường được dùng đến là các phần thưởng dành cho họ ở
cuối câu chuyện. Phân tích tính chất của các phần thưởng này ít nhiều cũng
sẽ thấy được quan niệm bao quát của dân gian về vị trí lý tưởng của mỗi
loại người trong bậc thang xã hội.
Phần thưởng nói chung cho những người tốt là sự phú quý (tiền của, chức
tước...) và hạnh phúc gia đình. Có khi nhân vật được gả công chúa, lại có
khi được tặng cả cái ngai vàng. ở chỗ này truyện cổ tích Việt-nam cũng
giống truyện cổ tích của nhiều nước. Nhưng truyện cổ tích Việt-nam không
coi ngai vàng là cái gì quá đặc biệt, nên ban thưởng nhiều khi cũng khá
rộng rãi; truyện cổ tích Việt-nam cũng không coi phú quý là cái gì quá hệ
trọng, nên đã cho chính nhân vật anh hùng chối bỏ phú quý, như Thánh
Gióng (số 134), Nguyễn Minh Không (số 120)... Rốt cuộc, phần thưởng
đích đáng nhất mà dân gian trao cho nhân vật một cách ý nhị hơn cả lại là
những danh hiệu dùng để tôn xưng nhân vật của mình. Đó không chỉ là
những cách xưng hô thuần túy mang tính ước lệ. Mỗi một cách xưng hô
đều biểu thị một cấp độ riêng trong tình cảm của người xưng hô với đối
tượng. Ta thấy có bốn cấp độ chính:
1. Ở cấp độ uy tín, nhân vật có khi được gọi là "vua" (trường hợp này cũng
tương tự với truyện dân gian Nga). Vua, song không nhất thiết câu chuyện
phải đưa nhân vật lên ngôi, mà niềm tôn kính của dân gian nghiễm nhiên
đặt nhân vật vào ngôi ấy. Nghĩa là nhân vật xứng đáng tư cách thủ lĩnh (về
oai phong, võ nghệ, khả năng thu phục người khác), đứng vượt lên trên tất
cả mọi người không cần bàn cãi. Ví dụ "vua Lía", "vua Ba Vành"...
