không hề hỏi ý kiến của cha. "Vật tiền thân" của người nô lệ Mai An Tiêm
(số 1) có bóng dáng một món hàng Phật giáo mới du nhập, kỳ thực lại là
một khái niệm hữu hiệu để đối phó với tư tưởng coi mọi vật đều là ân huệ
của đấng quân vương, chứ không phải do sức người làm nên.
Có thể nói thế giới quan trong kho tàng truyện cổ tích Việt-nam nhìn trên
tổng thể là thế giới quan của người nông dân gia trưởng trong cộng đồng
làng xã. Nó có những mặt lành mạnh, tiến bộ và cả những giới hạn tất yếu,
do tính chất tĩnh và khép kín của sinh hoạt làng xã quy định. Nhưng cũng
chính môi trường làng xã với không gian thu hẹp đó là điều kiện cho một
cách nhìn thế giới với những cảm quan duy vật thô sơ và tự phát có dịp
phát huy ảnh hưởng tự nó, chưa bị gò vào những hệ thống tôn giáo phức
tạp siêu hình, cũng chưa bị hệ tư tưởng chính thống làm cho lệch lạc, hoặc
áp đặt một cách sống sượng, nặng nề.
4. Cả hai bình diện "quân quyền" và "thần quyền" từ lâu đã kết thành
xương sống chính của xã hội quân chủ, nâng đỡ tinh thần cho xã hội đó tồn
tại ở Việt-nam trong suốt mấy nghìn năm [6] . Dưới nhiều hình thái khác
nhau, truyện cổ tích Việt-nam đã dám phản kháng cả quân quyền và thần
quyền. Về bản chất, đó là cuộc đấu tranh xã hội chủ chốt, lâu dài của cộng
đồng người Việt được phản ánh qua cổ tích, được mỹ học dân gian chắt lọc
để đúc nên những mẫu hình tiêu biểu cho cái đẹp và sự sống có tính chất
hồn nhiên, dân dã, trên nhiều chặng đường lịch sử. Những mẫu hình này
mang đậm cốt tính dân tộc ngay từ thủa dân tộc chưa ra đời. Sức đề kháng
đối với những tập tục, thành kiến đè nặng lên con người, khát vọng sáng
tạo nên những giá trị mới thay thế các giá trị cũ kỹ, sự phản ứng thường
trực đối với những gì tầm thường, ti tiện và ước mơ xây dựng một trật tự
công bằng hơn, hợp lý hơn... đó là những gì căn bản nhất đã góp phần làm
cho thế giới nhân vật đa dạng của cổ tích dân tộc gắn kết lại một cách nhất
quán với nhau.
