Nguyễn đổng Chi
Kho Tàng Truyện Cổ Tích
4. TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT-NAM
CÓ MỘT MẢNG ĐÁNG KỂ NÊU BẬT VAI TRÒ TÍCH CỰC CỦA
NGƯỜI NỮ: ĐỀ CẬP ĐẾN ƯỚC MƠ TÌNH YÊU VÀ HÔN NHÂN TỰ
DO.
Thời kỳ chế độ quân chủ ngự trị cũng chính là thời kỳ địa vị của người nữ
trong gia đình và trong xã hội thực tế trở nên thấp kém so với người nam.
Điều đó được phản ánh khá rõ trong văn học bác học cũng như văn học dân
gian của nhiều dân tộc. Nhân vật anh hùng đánh Đông dẹp Bắc lập bao
nhiêu kỳ tích thường là nam giới, như I-van (Ivan) con người hùng trong cổ
tích Nga, chàng Gấu (hay Tai Gấu) dũng mãnh trong cổ tích người A-va-rơ
(Avares) v.v... Truyện cổ tích Việt-nam cũng không ra khỏi thông lệ đó.
Người nữ trong số lớn truyện cổ của chúng ta thường đóng vai thụ động, là
nơi gửi gắm niềm trắc ẩn, hay là đối tượng ra tay giải cứu của các trang
nam tử anh hùng. Là nạn nhân của những con quỷ hiếu sắc đã đành, họ còn
phải cáng đáng cả những nghĩa vụ nặng nề mà vai trò người nam lẽ ra phải
thay thế, như việc nộp mạng thường kỳ cho mãng xà, chằn tinh, thủy phủ...
Điều đó chứng tỏ dấu vết của nghi lễ hiến tế trong các tập tục tín ngưỡng
thời cổ đã để lại ảnh hưởng tâm lý sâu nặng, kích thích nghệ thuật sáng tạo
cổ tích, mà một trong những nhân tố kích thích mạnh nhất là lòng xót
thương đối với người phụ nữ chịu mọi sự thiệt thòi.
1. Tuy nhiên, trong truyện cổ tích Việt-nam vẫn có một mảng đáng kể, ở
đó ta lại bắt gặp những nhân vật nữ được tác giả hết sức trân trọng, đề cao.
Đấy là những nhân vật hoặc có tài năng xuất chúng, hoặc trong ngôn ngữ
hành vi có nét đặc sắc, bộc lộ một nhân cách khác thường. Chúng ta sẽ
không nói tới ở đây những truyện lịch sử, như Hai bà Trưng, bà Triệu [1]
và rất nhiều tướng lĩnh của Hai bà (như bà Thánh Thiên, bà Lê Chân...) mà
ngày nay rất tiếc đã bị biến thành những thần tích khô khan, nếu không
