ý nghĩa công phá, và một bên, hình tượng thẩm mỹ mang ý nghĩa bảo toàn.
Tuy nhiên, xét cho cùng, giữa hai hệ thống vẫn có một cơ sở lý tưởng
chung: gọi là "công phá" nhưng mục tiêu công phá chủ yếu vẫn là cái ác,
cái xấu trong xã hội, cốt để giành lại chỗ đứng cho cái thiện lương, và gọi
là "bảo toàn", nhưng mục tiêu bảo toàn chủ yếu vẫn là cái tốt, cái đẹp,
muốn vậy thì đâu có thể dung tha cho cái bất thiện. Đây chính là điều kiện
để chúng ta hiểu sâu hơn quan niệm của dân gian về các phạm trù "thiện"
và "mỹ" trong truyện cổ tích. Nhìn chung, truyện cổ tích cũng chỉ ca ngợi
người phụ nữ mẫu mực theo những tiêu chí của xã hội chính thống: sự
chung thủy, chữ trinh... mà thôi. Nhưng nhờ gắn bó với đời sống thực tiễn,
dân gian đã không hiểu những mẫu mực này một cách bất biến, mà rất
"động". Giữ chữ trinh nhưng vì lý do nào đấy vẫn có thể hiến dâng cho
người mình yêu trước ngày cưới mà chữ trinh vẫn không sứt mẻ (Nàng
Xuân Hương, số 169): giữ lòng thủy chung, nhưng ở cảnh ngộ nào đấy vẫn
có thể đi bước nữa mà vẫn rất chung thủy với chồng (Trinh phụ hai chồng,
số 56). Cũng vậy, không chịu từ chối người mình yêu theo lệnh của cha,
nhưng trong ý tưởng vẫn không chống lại cha (Sự tích đầm Nhất-dạ và bãi
Tự-nhiên, số 28); giết chồng để tế chồng mà vẫn giữ trọn đạo nghĩa làm vợ
(Con cóc liếm nước mưa, số 141)... Rõ ràng giữa hai hệ thống vẫn có một
mạch ngầm qua lại, phản ánh sự thống nhất chỗ đứng trong tiêu chí thẩm
mỹ. Chỉ có điều, đối với hệ thống I (những nhân vật nữ chống đối) hành
động của nhân vật thường có nguy cơ làm xã hội mất an toàn, thần tượng
đổ vỡ, cho nên dân gian bao giờ cũng kết liễu số phận nhân vật bằng cách
bắt nhân vật chịu đựng sự trừng trị do hậu quả của mình (luật pháp, thần,
Phật...). Đó là hạn chế, và cũng là hiện thực.
Bảng sơ đồ sau đây nhằm nói lên tính riêng biệt cũng như sự giao thoa giữa
hai hệ thống: mối quan hệ dọc tạo nên sự chuyển hóa và mối quan hệ ngang
tạo nên các phạm trù đối lập - thống nhất giữa từng nhóm nhân vật.
