Tuy nhiên, đối với các xã hội phương Đông cổ truyền, trong đó có Việt-
nam, giữa nước này và nước khác ít xảy ra những cuộc tình duyên cung
đình, nếu không phải là những cuộc hôn nhân bắt nguồn từ ngoại giao
thuần túy (Mỵ Châu và Trọng Thủy (số 174), công chúa Huyền Trân và vua
Cham-pa (số 34), công chúa Văn Thành với vua Tây-tạng...). Cho nên, dù
có muốn chăng nữa, dân gian cũng khó có điều kiện dựng lên những cuộc
tình duyên thơ mộng giữa hoàng tử và công chúa, giữa nước này và nước
kia [7] . Rốt cuộc, đối tượng của những cuộc tình duyên thơ mộng dễ chấp
nhận hơn cả, hơn nữa, cũng dễ tìm thấy trong hiện thực, thường là cô gái
phú ông hoặc cô gái nhà quan với anh học trò (Duyên nợ tái sinh, số 173),
hay với nhà nghệ sĩ (Cái vết đỏ trên má công nương, số 188). Ít thấy những
đề tài cổ tích khai thác tình duyên của người võ sĩ. Có lẽ trong con mắt
quần chúng đông đảo, mẫu người hào hoa phong nhã khó tìm được ở người
võ sĩ sống theo quân lệnh, hơn là ở nho sĩ hay nghệ sĩ sống bằng sách vở,
thơ phú, hay nhịp phách, tiếng đàn. Còn như cái đẹp của người nữ thì cũng
phải tìm đến những con nhà phú quý hay con nhà quan (mới có điều kiện
"má phấn môi son", trau dồi nhan sắc), chứ không dễ tìm ở con nhà dân
thường.
Nói đến tình yêu trong cổ tích là nói đến vai trò chủ động và mạnh dạn của
nhân vật nữ. Về mặt này, quan điểm của dân gian rất công bằng và độ
lượng. Những truyện Người cưới ma (số 184), Duyên nợ tái sinh (số 173)...
đều mang rất rõ ý nghĩa tích cực chống lại những tập tục hôn nhân không vì
hạnh phúc lứa đôi mà chỉ nhằm vào "môn đăng hộ đối", hay nhằm vào tài
sản. Các nhân vật nữ trong truyện đều đã không chịu sống gò bó theo thói
thường. Phản ứng việc "cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy", họ đã có những
hành vi cực đoan, lựa chọn lấy một kết thúc quyết tuyệt: chết theo người
mình yêu, thậm chí tự mình quyên sinh. Nhưng quyên sinh không có nghĩa
là toàn bộ hy vọng của họ đã dập tắt. Theo quan điểm luân hồi, phản ứng tự
tận của họ chỉ nhằm bảo vệ và tiếp tục cuộc tình dưới một hình thức khác.
