Dân gian sẽ cho họ được toại nguyện bằng thủ pháp tái sinh (mô-típ người
đẹp hậu thân sinh ra, trong bàn tay có ghi lời nguyền của người đã chết),
hoặc cho họ giành được hạnh phúc ở một thế giới ngoài thế giới cõi trần.
Ở nhiều truyện nôm khuyết danh, nhân vật nữ được miêu tả như những con
người phóng khoáng, quả quyết, không chịu để cho bố mẹ định đoạt hôn
nhân của mình; nhưng đáng tiếc, sau này, khi vấp phải hoàn cảnh gay cấn,
khắc nghiệt, có lúc họ lại trở thành nhẫn nhục, cam chịu. Chẳng hạn những
nhân vật nữ trong Hoàng Trừu, Tống Trân - Cúc Hoa... Họ không thể ví
được với những nhân vật nữ của truyện cổ tích như Đồng tiền Vạn Lịch (số
41), Người đốt than (Khảo dị truyện trên) có ý thức vượt ra khỏi hoàn
cảnh, và vượt bằng được nhờ một quyết tâm cao. Đặc biệt, nhân vật nữ họ
Trương trong Khảo dị truyện Người cưới ma (số 184) mặc dù có lồng vào
những nét huyền ảo, từ đầu chí cuối là một nhân vật đầy cá tính, biết chủ
động, mưu trí, có thủ đoạn, dám giành cái sống từ cái chết, lấy được chồng
như ý muốn và còn giúp chồng thành đạt trong cuộc đời làm quan.
Sắc thái tâm lý của nhân vật nữ được thể hiện trong các truyện cổ tích về
tình yêu cũng đáng được nhắc đến. Ở một số truyện, trong yêu đương,
người nữ vẫn tỏ ra e dè, kín đáo, nhưng khi cần cũng trút bỏ lốt e lệ để
được sống chết với bạn tình (Chiếc giày thơm, số 179). Ở một số truyện
khác, tính cách bạo dạn còn được nhấn mạnh rõ ràng hơn, được nâng lên
mức tưởng như bất cần, liều lĩnh (Con gái thần nước mê chàng đánh cá, số
175). Trái lại, ở một số truyện nữa thì họ lại được miêu tả như những con
người bề ngoài trầm lặng, ít bộc lộ, vốn là bản tính muôn thuở của nữ giới,
nhưng kỳ thực bên trong lại là người hết sức sôi nổi và kiên định trước tình
yêu. Ở truyện Duyên nợ tái sinh (số 173), tác giả hình như muốn ghi lại
một cách trung thành vẻ đẹp bí ẩn của nội tâm nhân vật nữ, một người giữ
im lặng từ đầu đến cuối, không hé lộ cho người yêu biết tí gì; cho đến lúc
bật ra như một tiếng sét là cái hành động nàng tự kết liễu cuộc đời bằng
liều thuốc độc bên cạnh người mình yêu. Hẳn đó cũng là tính cách điển
