Dĩ nhiên, bước tiến nào cũng kèm theo một bước lùi tương đối. Khi người
ta phát hiện ra cái "chung" của truyện cổ tích, thì một câu hỏi tự nhiên cũng
nảy sinh làm các nhà cổ tích học băn khoăn lúng túng: vậy thì truyện cổ
tích có còn hay không cái phần "riêng", tức là cái bản sắc dân tộc của mỗi
địa phương đã sáng tạo ra nó, hoặc tiếp nhận và lưu hành nó như di sản của
chính mình? Phải chăng đúng như ý kiến của Cô-xcanh (E.Cosquin), đại
diện trường phái Ấn-độ học, rằng đi tìm cái "nhãn hiệu" Ấn-độ trong kho
tàng truyện cổ dân gian các dân tộc mới là việc thực sự có ý nghĩa, còn như
ngược lại, đi tìm yếu tố độc đáo dân tộc ở những kho tàng phong phú đa
dạng đó chỉ là điều dối trá mà thôi? Hoặc là "không bao giờ có thể căn cứ
vào các truyện du nhập từ nước ngoài để tìm cá tính của các dân tộc đã thu
hút các truyện đó"[6] "vì trong các dị bản tuyệt nhiên không có yếu tố
tưởng tượng độc đáo của người kể truyện"[7], vân vân và vân vân...
Quả là trong công tác nghiên cứu truyện cổ dân gian, việc phát hiện ra cái
"chung" của loại hình này vẫn chưa phải là đã tới đích cuối cùng của nhà
nghiên cứu. Rốt cuộc đấy cũng chỉ mới là một cái mốc và dầu là một cái
mốc rất đáng kể đi nữa, nếu như nhà nghiên cứu thỏa mãn và dừng lại ở
đấy, rồi tuyệt đối hóa nó, coi nó là yếu tố chi phối tất cả, chắc hẳn kết luận
của họ sẽ phạm phải không ít sai lầm.
Đành rằng trong những thời kỳ lịch sử xa xăm, trên con đường phấn đấu
gian nan của các dân tộc nhằm chống lại những lực lượng trở ngại trong tự
nhiên cũng như trong xã hội để tồn tại và phát triển, dân tộc nào mà chẳng
trải qua những bước tiến hóa lịch sử gần như nhau, với những tình cảm, tư
tưởng, quan niệm nhân sinh, đạo lý ứng xử... có tính nhân loại; nhưng nếu
xét về hình thức biểu hiện của những nhân tố rất gần nhau ấy, thì rõ ràng
chúng lại hiện ra dưới những đường nét sắc màu hết sức phong phú và đa
