rằng ở một nơi nào đó thuộc đảo Xu-la-vê-đi (Soulavédie), sự lan tràn
mạnh mẽ của những cốt truyện cổ tích Ấn-độ được hệ thống hóa bằng thư
mục của A-ác-nơ (Aarne) bị ngưng lại, và trên bình diện thứ nhất xuất hiện
những cốt truyện không quen thuộc đối với chúng ta [...]. Ngược lại, những
truyện cổ tích Việt-nam trong đa số trường hợp lại phù hợp với thư mục
đó" (tr. 289).
[17] Theo Ríp-tin (B. Ryftine) và Kha-xa-nốp (M. Khassanov), sách đã
dẫn, thì đại để người Dun-gan cũng quan niệm về "con tinh" như ta tuy có
nhiều nét tiểu dị, cụ thể là: con tinh gần như con người, chỉ có điều nó
không có linh hồn trọn vẹn của một con người thực sự mà chỉ có một phần
nhỏ linh hồn. Hay là một đồ dùng rất lâu năm, trong quá trình dùng nó, tinh
thần của con người sẽ truyền sang mỗi ngày một tý, cho đến khi truyền đầy
đủ thì vật đó sẽ thành tinh.
[18] Ví dụ một đoạn truyện Dị nhân
異 人 của Bác vật chí 博 物 志 như:
"Dân nước Vô-khởi ở hang ăn đất, không phân biệt được là trai hay gái.
Khi họ chết đem chôn, quả tim không nát, để đến một trăm năm sau lại hóa
thành người. Dân nước Tề [sau khi chết đem chôn] buồng gan không nát,
một trăm năm sau lại hóa thành người, họ cũng đều ở hang, hai nước này
cùng một nòi giống. Dân Mông-song ngày trước có họ Cao Dương có hai
trai gái cùng một mẹ mà làm vợ chồng với nhau. Nhà vua đày đi Bắc-dã,
hai người ôm nhau mà chết, có chim thần đem cỏ bất tử phủ lấy xác. Bảy
năm sau hai người lại sống, cùng chung một cái cổ, có hai đầu, bốn tay".
Ngay sách Sơn hải kinh có nhiều truyện cũng sử dụng nghệ thuật phóng
đại, ví dụ nói đến một giống rắn khổng lồ nuốt được cả voi, ba năm sau mới
nhả xương ra, v.v..., nhưng không ngoa đến cực độ như Bác vật chí.
[19] Tức là sách Tiễn đăng tân thoại
剪 燈 新 話 của Cù Tông Cát 瞿 宗 吉
hay Tiễn đăng dư thoại
剪 燈 余 話 của Lý Xương Kỳ 李 昌 棋, tiến sĩ, đều
sống dưới đời Minh (chứ không phải đời Nguyên như ghi trong Lê triều
thông sử).
[20] Có dẫn trong Ríp-tin (B. Ryftine). Anh hùng ca lịch sử và truyền thống
văn học dân gian ở Trung-quốc, Nhà xuất bản Khoa học, Viện Hàn lâm
