Truyện Vua Heo (số 104) vốn được lưu hành chủ yếu ở miền Nam (cái tên
Heo là một bằng chứng), thế nhưng một dị bản của nó lại là truyện Chu
Hùng Ú có liên quan đến lịch sử di chuyển về phía Nam của dân tộc Dấy -
ở vùng biên giới Tây bắc Bắc-bộ. Cả hai truyện đều có chủ đề số mệnh: nói
đến một đứa trẻ có số làm vua nên đã vượt qua mọi cản trở, cuối cùng bước
lên ngai vàng. Nhưng truyện của ta, về bố cục đã tương đối hoàn chỉnh.
Nhân vật chính là một đứa trẻ bướng, lại có một số phận may mắn; từ đầu
đến cuối các tình huống và hình ảnh xoay quanh nó đều thể hiện mối xung
đột giữa bướng (dễ gây cản trở) và may mắn (cản trở nào cũng bị gạt bỏ)
một cách nhất quán. Nhân vật cứ tiến triển giữa hai lực vô hình đó, không
cần một chút cố gắng bản thân nào cả. Trong khi đó ở truyện Chu Hùng Ú,
nhân vật có lúc phải dùng đến mưu trí (lấy bọt trâu thần) và tài năng (leo
cao), tức là không còn do số mệnh đưa đẩy. Ở đây nữa, truyện của ta biết
quán xuyến chủ đề và quả đã được nâng lên về nghệ thuật.
Cốt truyện Bốn cô gái muốn lấy chồng hoàng tử (số 166) vốn có dị bản ở
nhiều dân tộc. Truyện lấy đề tài về một con yêu hóa thành gái đẹp, trở
thành vợ vua, mê hoặc vua, móc mắt bốn chị em vốn là vợ cũ của vua, rồi
đuổi đi. Nhưng nhờ có nhân vật anh hùng con của một trong bốn chị em,
lớn lên học được phép thuật, tiêu diệt được mẹ con con yêu, đưa lại hạnh
phúc cho mẹ và các dì của mình. Nhưng so sánh kết cấu cốt truyện thì
truyện của ta gần với truyện của dân tộc Thái hơn cả. Từ những nhận xét về
mặt mạnh cũng như mặt hạn chế trong khả năng tư duy siêu hình của người
Việt cổ, đã được trình bày ở chương trên, chúng tôi thiên về giả thuyết coi
truyện Bốn cô gái muốn lấy chồng hoàng tử là bắt nguồn từ cốt truyện của
Thái chứ không phải ngược lại; sự sáng tạo ban đầu về các nhân tố kỳ ảo
không thuộc về chúng ta, chúng ta chỉ hoàn chỉnh ở bước tiếp theo.
2. Thứ đến là truyện của các dân tộc thiểu số miền Nam: Cham-pa, Khơ-me
