KHO TÀNG TRUYỆN CỔ TÍCH - Trang 2388

động không tách rời lý trí và nhân tính của tư duy nghệ thuật cổ tích Việt-
nam, ngay cả lúc đang phải tìm đến sự giải thoát bằng một thế giới hư ảo.
3. Về tiểu loại truyện lịch sử: đây là nhóm truyện giàu có nhất, phải nói là
quá nhiều so với số lượng mà bộ sách này lựa chọn và tập hợp.
Nhưng kể cũng thú vị: tiểu loại cổ tích lịch sử của Việt-nam lại không tách
rời yếu tố thần kỳ. Vì sao? Chỉ có thể giải thích bằng nhu cầu nội tại của
tiểu loại. Cần nhớ là lịch sử ở đây không phải là lịch sử của đất nước nói
chung mà là lịch sử của chính quần chúng, được quần chúng nhận thức và
tái sáng tạo thông qua các biểu tượng thẩm mỹ - người anh hùng của họ.
Một sự tái sáng tạo như vậy tất yếu phải mang cảm quan kỳ vĩ hóa đối với
anh hùng. Để làm được việc này, nhà văn dân gian đã sử dụng yếu tố kỳ ảo
ở bất kỳ tình tiết nào có thể mở rộng cảm hứng và kích thích trí tưởng
tượng đối với nhân vật (tài năng siêu việt, hành trạng phi thường). Nhưng
có hai cái mốc trong tiểu sử nhân vật được quan tâm đặc biệt là mốc ra đời
và mốc kết thúc - yếu tố kỳ ảo gần như tập trung đậm đặc ở đây (nhất là ở
mốc ra đời). Nếu mọi con người sinh ra trên trần thế đều do số mệnh định
đoạt thì nhân vật anh hùng của dân gian tất phải có một số mệnh khác
người. Vì thế, dân gian sẵn sàng mượn tất cả những ước lệ vốn có để giải
thích sự "sinh ra" của anh hùng. Từ thần thoại và huyền tích (mẹ giẫm phải
dấu chân lạ mang thai; mẹ được thần nhân giao hợp; mẹ bị khỉ, rái cá
cưỡng hiếp), đến đạo tiên (anh hùng do người của Ngọc hoàng Thượng đế
thác sinh; mẹ chiêm bao nuốt sao vào bụng...), cho đến cả tín ngưỡng
phong thủy (tình cờ được huyệt đất quý táng mộ tổ, có khi là hàm rồng,
ngựa đá, có khi là "mối đùn", "hổ táng"...).
Đối với hành trạng của người anh hùng, dân gian có vận dụng yếu tố thần
kỳ một cách chừng mực (ngọc kỵ đạn của Cai Vàng, chòm lông xoăn của
Ba Vành...), nhưng không bỏ quên yếu tố hiện thực, bởi đây dù sao vẫn là
nhân vật lịch sử. Có trường hợp, để thay cho yếu tố thần kỳ, thủ pháp
phóng đại đã được sử dụng thích đáng, gây phấn hứng cho người nghe
truyện không kém gì yếu tố thần kỳ. Truyện Lê Như Hổ (số 63) xây dựng
một nhân vật song nghĩa: hình thức nhà nho, bản chất nông dân, có tài ăn
khỏe, lao động chân tay rất khỏe, lúc đi sứ ăn liền một lúc 18 tầng cỗ của