lấy vợ ngày xưa; truyện Sự tích đình làng Đa-hòa cho thấy vai trò của cái
đình đối với đời sống làng xã, và việc có được một cái đình đĩnh đạc đối
với những làng nghèo là một ước mơ, nhiều khi quá sức. Truyện Hoằng Tín
hầu cho thấy chế độ cung đốn phục dịch trong một thái ấp là cực kỳ vất vả
nhọc nhằn đối với người nông dân, v.v...
Cũng như ở thần thoại, trong truyện cổ tích con người vẫn tiếp tục cắt
nghĩa những hiện tượng thiên nhiên và xã hội, những hiện tượng lạ lùng bí
ẩn mà những hiểu biết về khoa học bấy giờ chưa thể cho phép giải thích
rành mạch được. Nhưng khác với cách cắt nghĩa ở thần thoại, lúc này ngươi
ta lý luận một cách hóm hỉnh hơn, gần với "tính người" hơn. Nghĩa là đằng
sau lời cắt nghĩa có vẻ hoang đường, ngẫu nhiên, vẫn có ngụ một ýnghĩa
sâu sắc về cuộc sống, hoặc có ẩn một mục đích giáo dục.
Dĩ nhiên, không phải những truyện cổ tích nói về thế sự, về sinh hoạt mãi
sau này mới có. Nó xuất hiện cũng đã khá xưa, từ lúc con người biết lấy
thực tiễn đời sống lao động của mình để trao đổi ý kiến với nhau, giãi bày
tâm sự với nhau. Mà cuộc sống lao động của nhân dân thì muôn màu nghìn
vẻ, rất phong phú, phức tạp. Chính từ trong bao nhiêu truyện đời phức tạp
ấy, người ta rút ra những nét có ý nghĩa điển hình nhất (tức là những nét
phổ biến, dễ nhớ, dễ hiểu), những cốt truyện ly kỳ nhất (tức là những
truyện dễ gợi tính tò mò say mê của mọi người) để xây dựng nên tác phẩm.
Nhờ những cuộc giao lưu văn hóa, những cuộc gặp gỡ giữa các dân tộc,
truyện cổ tích cũng như thần thoại, truyền thuyết được lưu truyền rất rộng.
Bằng chứng là có nhiều truyện của những dân tộc sống rất cách xa nhau
vẫn mang những nét giống nhau, hoặc phảng phất giống nhau. Truyện Tấm
Cám không những quen thuộc với nhân dân Việt nam, mà còn là một cổ
tích chung của đồng bào Cham-pa, đồng bào Tây-nguyên, Khơ-me
(Khmer), Ấn-độ, Ai-cập, Pháp, Trung-hoa... và vô số dân tộc khác nữa.
Nếu đem so sánh tất cả những truyện đó thì sẽ thấy, tuy có khác nhau về chi
