114
Họ hóa thành hai con chim trống mái, thường ban ngày ñi ăn, ñến chiều thì lạc
nhau nên gọi nhau ra rả, khi gặp nhau thì trời vừa sáng. Người ta gọi là chim
khảm khắc
1
.
Nguyễn Văn Ngọc có kể một truyện Sự tích chim bắt-cô-trói-cột của ñồng bào
thiểu số Hà-giang như sau:
Ở vùng nọ có tục cứ ñến ngày vào ñám thì ñêm ñầu tiên là một buổi lễ tắt ñèn
ñuốc. Hễ người nam bắt ñược người nữ nào thì trói vào cột. Đến lúc ñèn ñuốc
bật lên thì người nam sẽ cưới người nữ ấy làm vợ. Có lần, một người nam cột
ñược một người nữ, ñến khi ñèn ñuốc ñỏ lên thì hóa ra người ấy là cô ruột của
mình. Chàng trai xấu hổ chết ñi, hóa làm chim, luôn mồm kêu: "Trói cô vào
cột"
2
.
Đồng bào Ca-tu có một truyện Sự tích chim vua quan trói cột (tức là chim bắt
cô trói cột ở miền Bắc) nhưng nội dung khác hẳn các truyện kể trên: có một anh
dân nghèo là Ca Ngóc ñược bà thần cho một chiếc còi màu nhiệm, hễ cầm lấy
thổi thành tiếng "Vua quan trói cột", và làm cho người thổi có phép tàng hình.
Nhờ tiếng còi của anh, dân chúng nổi dậy ñánh giết quan và lính tới làng thu
thuế. Sau ñó anh lại ñược bà thần gả con gái và cho viên ngọc "ñen như sừng
trâu, nặng như hũ nước, thơm như mít chín". Anh và vợ tìm ñến cung vua làm
cho vua quan và lính tráng bận tâm ñi tìm mít; trong khi ñó dân chúng xông tới
cướp vũ khí, bắt vua quan trói vào cột rồi giết ñi.
Ca Ngóc sau ñó chết hóa thành giống chim, luôn mồm kêu: "Vua quan trói
cột"
3
. Chúng tôi sợ rằng truyện này ít nhiều cũng ñã bị hiện ñại hóa.
1
. Theo Thiên lôi bị ñòn (Truyện cổ tích Việt-nam).
2
. Sách ñã dẫn.
3
. Theo Truyện cổ Ca-tu, ñã dẫn.
