129
cũng không bảo họ lội xuống giếng mà bảo họ kiếm bốn viên gạch lớn ñốt ñỏ
lên ñặt ở mỗi góc nhà một viên rồi hai vợ chồng phải nhảy nhót mãi, ñoạn ngồi
lên gạch. Cả ba quyển ñều không nói ñến họ hàng trưởng giả cũng tham dự vào
việc này.
Đồng bào Thổ có truyện Cô gái mồ côi thương người gần giống với truyện của
ta, nhưng kết cục lại không có việc hóa thành khỉ:
Ngày xưa, người nhà trời có thói quen xuống trần ñể thử con người. Hồi ấy có
một cô gái mồ côi ñi ở cho người. Vì chủ bạc ñãi nên cô gầy gò xấu xí, không ai
chơi với. Một hôm có sứ giả nhà trời hóa làm một ông lão ghẻ lở ñến chỗ bọn
con gái, bảo chúng cõng hộ qua khe. Chúng nó lấy làm kinh tởm, nhổ nước bọt
chửi rủa ông, chỉ có cô gái mồ cô vui lòng cõng ông sang. Sau khi qua khe, ông
lão trao cho cô gái hai cái vảy ghẻ bảo hàng ngày hít sẽ có ñiều hay. Cô gái làm
theo và trở nên béo tốt tươi ñẹp. Khi bọn con gái biết ñược sự tình bèn cố chực
ñón ông lão. Gặp ông, bọn chúng xúm nhau làm kiệu ñưa qua khe. Nhưng khi
hít những vảy ghẻ của ông lão cho, chúng trở nên xấu xí hết sức, ñến nỗi không
ñược ai lấy làm vợ, trong khi ñó cô gái mồ côi nhờ ñẹp nên lấy ñược chồng
quan
1
.
Đồng bào Thổ ở Thái-nguyên có truyện Côi, cô gái mồ côi, lại có chủ ñề mẹ
ghẻ con chồng khác với các truyện trên:
Côi, vì mẹ chết sớm nên chỉ ñược ăn mặc rách rưới, ñi chăn vịt, trong khi ñứa
con riêng của dì ghẻ thì ăn mặc tốt ñẹp chỉ ở nhà giữ gà. Một hôm chăn vịt ở bờ
suối, Côi nhổ tóc bạc cho một bà già - sau ñó mới biết ñó là hiện thân của mẹ
mình - bà già cho Côi áo quần ñẹp, vòng xuyến, v.v... Dì ghẻ thấy sự lạ, hỏi Côi
lấy ở ñâu ra, Côi ñáp như lời mẹ mớm: - "Vịt lội, thì lội theo, vịt lặn, lặn theo,
vịt ỉa thì ăn lấy, vịt ñái uống lấy, nên như thế". Dì ghẻ cho Côi ở nhà giữ gà, ñể
vịt cho con ñẻ mình chăn; nhưng càng làm theo lời Côi thì con lại càng ốm o xấu
xí.
Kết thúc câu chuyện chủ yếu là nhằm chĩa vào mụ dì ghẻ:
Một hôm, hai chị em giã gạo, chày của Côi vang lên "phịch côông rôông
phịch"... (ý nói sau lấy chồng ñẹp sung sướng). Còn chày của con dì lại kêu:
"phịch cùng phịch rất" (ý nói sau này khổ). Nghe thế, dì ghẻ nổi giận, buộc cha
Côi bỏ Côi vào rừng sâu. Nhờ chim muông và thú rừng nuôi nấng, Côi vẫn sống.
Sau ñó, Côi gặp một người thợ săn, hai người lấy nhau trở nên sung sướng. Từ
khi giàu có và lập làng xóm ñông ñúc, Côi nhớ ñến cha, bèn trồng một gốc bí,
bảo bí bò về nhà. Bí bò mãi về ñến nhà bị dì ghẻ chặt ñứt, lại mọc ngọn khác bò
vào. Mấy lần như vậy. Tức mình, dì ghẻ bảo chồng tìm gốc mà chặt, nhờ ñó ông
1
. Trong Tạp chí Đông-dương, tập III (1905),
