1341
Bằng cách khảo sát như ñã nói, mặt khác không cô lập việc nghiên cứu nội
dung xã hội truyện cổ tích với việc nghiên cứu hình thức biểu hiện của nội dung
ấy - hai thành tố này bao giờ cũng là hai mặt của một thể thống nhất, nhất là ñối
với thể loại tự sự truyền miệng, hình thức không gắn với nội dung thì càng dễ
biến ñộng - chúng tôi mong muốn gợi lên dưới ñây một vài ñiểm ít nhiều có thể
ñặc trưng cho bản sắc nghệ thuật truyện cổ tích Việt-nam, nhằm giúp bạn ñọc ñi
sâu thêm vào thế giới tâm hồn người Việt cổ truyền, cả mặt ñặc sắc và mặt
khiếm khuyết, cả về quan niệm nhân sinh lẫn quan niệm thẩm mỹ, ñồng thời qua
ñó cũng thử tìm những ảnh hưởng do sự giao lưu ñưa lại, tức là xem xét cội
nguồn truyện cổ tích Việt-nam.
IV. ĐẶC ĐIỂM CỦA TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT-NAM
1. YẾU TỐ TƯỢNG TRƯNG TRONG LOẠI HÌNH TRUYỆN CỔ TÍCH
VIỆT NAM NÓI CHUNG ÍT XA LẠ VỚI NHÂN TÍNH; LOẠI TRUYỆN
SINH HOẠT CHIẾM MỘT TỶ LỆ TƯƠNG ĐỐI CAO; LOẠI TRUYỆN
THẦN KỲ, TRUYỆN LÀI VẬT, TRUYỆN PHIÊU LƯU MẠO HIỂM CHIẾM
MỘT TỶ LỆ TƯƠNG ĐỐI THẤP.
Trước khi ñề cập ñến ñặc ñiểm thứ nhất này cũng nên biết trong kho tàng
truyện cổ tích Việt-nam, loại truyện thần kỳ không có nhiều, hay nói khác ñi,
yếu tố thần kỳ tuy vẫn có mặt trong kho tàng truyện cổ tích chúng ta, nhưng
không ñậm nét. Như ở Phần thứ nhất ñã có trình bày, có thể chia truyện cổ tích
Việt-nam thành ba loại (hay tiểu loại)
1
: 1) tiểu loại thần kỳ (hay hoang ñường);
2) tiểu loại thế sự (hay sinh hoạt); 3) tiểu loại lịch sử. Từ những truyện sưu tầm
ñược của bộ sách này (bao gồm cả truyện chính lẫn truyện phụ, nhưng không
tính vào ñó những truyện ngụ ngôn, khôi hài, tiếu lâm và những mẩu chuyện,
v.v...), chúng tôi tạm làm thử một thống kê, cũng ñã thấy:
1) Tiểu loại thần kỳ có 10%
2) Tiểu loại thế sự có 30%
3) Tiểu loại lịch sử có 18%
Ta sẽ thêm vào ñó một tiểu loại nữa ñể bao quát ñược những truyện chủ yếu là
thế sự nhưng có mang trong nó ít nhiều yếu tố thần kỳ
2
(hay hư ảo), thì tiểu loại
1
Nếu xem cổ tích là một loại trong nhiều thể loại tự sự dân gian thì 3 loại thần kỳ, thế sự và
lịch sử trong cổ tích sẽ là 3 tiểu loại. Nhưng cũng có thể phân loại chi tiết hơn nữa, và 3 tiểu
loại trên ñây lại có tư cách là 3 tổng loại bao gồm nhiều tiểu loại khác.
2
Chúng tôi coi những truyện như: Sự tích núi Ngũ-hành (số 35), Tấm Cám (số 154) chẳng
hạn là những truyện thần kỳ; những truyện như: Trạng Hiền (số 81), Huyền Quang (số 147) là
