1342
này chiếm ñến non nửa: 42%. Nếu cộng gộp cả hai tiểu loại thế sự và nửa thế sự
thì rõ ràng chúng chiếm ñến hai phần ba tổng số. Như vậy, dù muốn hay không,
cũng phải thừa nhận một thực tế: không như kho truyện của nhiều dân tộc,
truyện cổ tích thần kỳ của ta vẫn không nhiều.
Tại sao ta lại có ít truyện thần kỳ?
1. Hẳn ai cũng biết những hình tượng quái ñản, hoang ñường mang ñậm tính
siêu nhiên vốn là ñặc trưng sáng tác phổ biến của một thời kỳ tối cổ trong lịch
sử. Con người lúc ñó bị muôn nghìn nỗi khủng khiếp của thiên nhiên vây bọc, và
thiên nhiên ñược nhận thức "như là một lực lượng xa lạ, vạn năng, ngoài tầm
hiểu biết của con người"
1
. Trí tưởng tượng của dân gian pha trộn với mê tín,
hoang tưởng, ñã gắn cho nhiều hiện tượng thiên nhiên những quy mô kỳ vĩ,
những hình trạng quái lạ, và những hành vi phóng ñại của nhân cách... tạo nên
một thế giới khác biệt, xa lạ với thế giới con người ñang sống, nhưng cũng chi
phối thế giới ñó một cách thần bí. Đó chính là sự ánh xạ ñảo ngược môi trường
sinh thái nguyên sơ của con người thời cổ, trong ñầu óc tô-tem (totémisme) của
họ, thông qua cái tâm lý vừa hoảng sợ trước thiên nhiên, lại vừa bị thiên nhiên
trói buộc và quyến rũ.
Dần dần, trong cuộc ñấu tranh sinh tồn, con người ngày một nhích ra khỏi sự
phụ thuộc vào tự nhiên, có ý thức rõ hơn về sự tồn tại của mình, thì những sản
phẩm của trí tưởng tượng của họ càng gần với thực tế mặc dầu thói quen ảo hóa
vẫn gắn liền với sự sáng tạo truyện kể. Nhân vật chính và phụ của truyện cổ tích
ñã bớt vẻ kỳ quái dã man và ñượm tính người hơn trước - nó ñã có thuộc tính xã
hội. Và càng bước vào xã hội văn minh thì thuộc tính xã hội của nhân vật càng
rõ hơn, tuy chưa phải thuộc tính tự nhiên ñã mất hẳn ñi.
Tất nhiên, không phải truyện thế sự mãi về sau mới xuất hiện; nó cũng ñã ra
ñời khá sớm. Nhưng phải ñợi ñến lúc hình thái xã hội nguyên thủy tan rã, những
mâu thuẫn trong gia ñình, trong thị tộc, trong công xã giữa các nhóm người, giữa
các dân tộc, các quốc gia ngày một trở nên phiền phức, chồng chéo, thì loại
truyện thế sự mới ngày càng nẩy nở một nhiều. Nó là ký ức của con người ở một
thời kỳ mới mẻ: chặng ñường chuyển từ tấn "bi hài kịch thần thánh" sang tấn "bi
hài kịch nhân loại"; chặng ñường con người bắt ñầu nhìn vào chính nó, ước
lượng thế giới qua tầm vóc thực của nó, và say mê vẻ ñẹp do nó tạo nên, trong
cuộc sống nhiều mặt mà con người ñã trở thành vai chính. Đó là những câu
chuyện sinh hoạt, người thực việc thực, dĩ nhiên ñã ñược khái quát hóa và mô
hình hóa. Yếu tố hoang ñường chỉ có thể len vào nhiều hay ít ñể tăng thêm sức
những truyện lịch sử; những truyện như Thần giữ của (số 82), Gái ngoan dạy chồng (số 90) là
những truyện thế sự; còn những truyện như Đứa con trời ñánh (số 49), Rạch ñùi giấu ngọc
(số 159) là nửa thế sự, v.v...
1
Mác và Ăng-ghen (K.Marx và F.Engels). Bàn về nghệ thuật, tập I.
