1352
của tính người - lòng tham vô ñộ - và những hậu quả không hay khi con người
không chế ngự nổi cái "ma lực" bên trong của mình.
Để thay ñổi hình thức ñối sánh và lạ hóa, tác giả truyện cổ tích thần kỳ còn sử
dụng nhiều yếu tố ngẫu nhiên, các phép lạ, vật thiêng, người thần (Bụt, Ngọc
Hoàng Thượng ñế, tiên, thánh...) can thiệp vào cốt truyện, tạo nên những cảnh
huống bất ngờ, những cái nút ñột ngột, khiến cho câu chuyện có ñược những
bước tiến nhảy vọt, những nghịch cảnh sinh ñộng. Vật thiêng do con tinh cung
cấp cho chàng ñốn củi trong truyện Chàng ñốn củi và con tinh (số 121) không có
gì quá ghê gớm, nhưng ñã tạo ra ba hoạt cảnh thú vị cho người nghe truyện,
trong ñó hoạt cảnh thứ ba - cái ống phép mầu nhiệm làm cho lão chủ quán và bà
con y phải "chổng" - có vẻ giống như một ma thuật liên quan ñến tín ngưởng thờ
"sinh thực khí" thời cổ, nhưng ngày nay ñã mất nghĩa
1
. Nếu không có bộ da cóc
ñể hóa thân thì nàng con gái phú ông trong truyện Người lấy cóc (số 126) dù tài
phép ñến mấy cũng không gây ñược sự bất ngờ ñến sửng sốt cho hết thảy ñám
môn sinh bè bạn của chồng. Bộ da cóc cũng chính là "vật thiêng" có tác dụng lạ
hóa nhân vật trong truyện cổ tích này. Dù xuất phát từ một hành vi ma thuật tôn
giáo hay một biểu tượng nghệ thuật ñơn thuần thì các yểu tố thần kỳ ñưa vào
những truyện trên ñều rất ñắt, có giá trị thắt và cởi nút cho toàn hộ câu chuyện,
và do ñó làm nên phần sinh sắc của mạch truyện. Cái thực và cái ảo xen kẽ nhau,
pha trộn nhau, chuyển hóa cho nhau một cách thần tình và ñúng lúc. Ở truyện
Hồn Trương Ba; da hàng thịt (số 45), phép lạ cải tử hoàn sinh nằm trong tay
thần Đế Thích, nhưng vai trò của Đế Thích thực tế lại phải thông qua một nén
thương do con người thắp lên. Vì thế, câu chuyện mới dẫn ñến tấn hài kịch ñánh
tráo hồn nọ xác kia ở ñoạn cuối, và ñến ñây thì thực và ảo ñã trở nên lẫn lộn.
Người nghe tưởng chừng việc hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt ñể
sống lại là chuyện có thật, có thể xẩy ra, khác với anh Trương Ba sống lại trên
thân xác của chính mình.
1
Ở Thanh-hóa còn truyền một bài ca dùng ñể tế lễ (bao gồm cả diễn xướng) trong những ngày
tế thần ở một ngôi ñền thờ "dâm thần":
Cái l. tếch nghếch,
Cái ñít choi loi,
Chổng cho thần coi,
Để thần phù hộ.
Liên hệ ñến một chi tiết trong truyện cổ tích trên ñây, khi anh chàng ñốn củi hỏi "Có chổng
không?" thì lão chủ quán trả lời: "Cơm no rượu say rồi, không chổng thì ñể làm gì?", ta có thể
ñoán: "Chổng" phải chăng là một hình thức sinh hoạt suồng sã của người thời cổ sau giai ñoạn
tạp giao, trong một cộng ñồng thị tộc, ñược bảo lưu mãi về sau.
